Uluslararası Ana Dil Günü: Kırım Tatarları vatanları ve ana dilleri için direniyor

Uluslararası Ana Dil Günü, dünyada yok olmaya yüz tutmuş dillerin yaşamasını sağlamak, çok dilliliği teşvik etmek ve dilsel farkındalık yaratmak amacıyla Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından 17 Kasım 1999 tarihli karar ile 21 Şubat olarak ilan edildi.

Uluslararası Ana Dil Günü veya Ana Dil Hareketi Günü, belirli coğrafyalarda yaşayan yerli halkların kendi dillerini kullanamamasına dikkat çekiyor. Yerli halk dilinin yasaklanmasını protesto ediyor. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nun (UNESCO) yayımladığı Dünya Tehlike Altındaki Diller Atlası Editörü Chris Molesey yerli dilleri, “Tarih yazılmaya başlandığından beri belirli bir coğrafyada konuşulan diller” olarak tanımlıyor. Yerli diller, birçok coğrafyada kaybolmaya yüz tutmuş durumda. 

Eğitim hakkı ve insan haklarını kapsayan Ana Dil Günü dünyada birçok ülke ve milletlerde yaşanan dil sorununu ortaya çıkarıyor.  Halkın yerli dilini unutması veya konuşamaması, dillerinin yasaklanmasına veya zamanla kaybolmasına neden oluyor.

RUS İŞGALİNİN BASKILARINA DİRENEN KIRIM TATAR DİLİ

Türk dil ailesinin Oğuz ve Kıpçak özelliklerini bünyesinde barındıran ve bu özelliği ile geniş bir coğrafyaya yayılmış Türk dünyasının ortak dili olabilme niteliğini taşıyan Kırım Tatarca dili, bugün UNESCO tarafından “yok olma tehlikesi altındaki diller” listesinde yer alıyor.

İsmail Bey Gaspıralı’nın “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” söylemi ile 130 yıla yakın bir süre önce yayınladığı “Tercüman” gazetesinin dili olarak Kahire’den Kazan’a, Bosna’dan Kaşgar’a kadar ki büyük alanda okunan ve anlaşılan Kırım Tatarca günümüzde kendi ana vatanı Kırım’da dahi eğitimi verilmeyen bir dil haline geldi. Kırım’ı 2014 yılında işgal eden Rusya Federasyonu, o tarihte yetersiz de olsa mevcut olan ilk ve orta öğretim seviyesinde Kırım Tatarca eğitim olanaklarını işgalden bugüne geçen 10 yıl içinde neredeyse yok etti.

Rusya Federasyonu, 2018 yılında yürürlüğe koyduğu bir kanunla işgal ettiği Kırım da dahil olmak üzere, Rusça dışındaki diğer dillerin eğitimini zorunlu olmaktan çıkardı ve seçmeli hale getirdi. İşgal altındaki Kırım’da yaşayan Kırım Tatarları kendi çabaları ile ana dilinin varlığını korumaya çalışıyor ve yaygınlaştırılması için çeşitli faaliyetler yürütüyor. 

KIRIM TATARCA DİKTE ETKİNLİĞİ

Kırım Tatarcayı yaygınlaştırmaya amaçlayan faaliyetlerden biri de, “Nefes” sivil toplum kuruluşu Dünya Ana Dili Günü vesilesiyle her yıl düzenlediği Kırım Tatarca çevrim içi dikte (imla) etkinliğidir. Dünyanın farklı ülkelerinde yaşayan Kırım Tatarlarını bir araya getiren söz konusu etkinlik bu yıl 6’ncısı defa düzenleniyor. Bu yılki diktenin metninde, Rus işgal yönetimi tarafından düzmece dava çerçevesinde mahkum edilen Avdet gazetesi muhabiri, Kırım Tatar aktivist, siyasi tutsak Asan Ahtemov’un hapisten yazdığı mektup kullanılacak.

UKRAYNA’DA KIRIM TATAR DİLİNİN KORNMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR

Ukrayna Bakanlar Kurulu, Rus işgali altındaki Kırım’da durumu kritik hale gelen, Ukrayna’nın yerli halkı olan Kırım Tatarlarının ana diline yönelik sağlanan devlet desteğini artırmak için, Şubat 2022'de 2022-2032 Kırım Tatar Dilinin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması Stratejisini kabul etti. İlgili stratejinin amacının, Ukrayna'nın yerli halkının dili olan Kırım Tatarca'yı yaygınlaştırmak ve gelişmesini sağlamak olduğu belirtildi.

Kırım Tatar Dilinin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması Stratejisi çerçevesinde Ukrayna’da, Kırım Tatar Dili Ulusal Derlemi hazırlandı. Kırım Tatar dili araştırmalarının yanı sıra sürdürülebilir gelişim için bir temel oluşturmak amacıyla hazırlanan derlemde, tarih boyunca Kırım Tatar dilindeki Arapça, savaş öncesi Latin Alfabesi, Kiril Alfabesi ve modern Latin Alfabesi olmak üzere 4 alfabede yazılan eserlerin örnekleri yer alıyor.

Hazırlanan Kırım Tatar Dili Ulusal Derlemi sayesinde artık Kırım Tatar dili çeviri uygulaması veya çevrim içi yazım denetleyicisi oluşturmak için bir veritabanına ve araçlara sahip olundu.

KIRIM TATAR DİNİNİN LATİN ALFABESİNE GEÇMESİ ONAYLANDI

Bununla birlikte Ukrayna Bakanlar Kurulu, Ağustos 2023’te Kırım Tatar dilinin Latin Alfabesine dayalı imlasının geliştirilmesine ilişkin kararı onayladı. Bu karar, Ukrayna’nın 2022-2032 Kırım Tatar Dilini Geliştirme ve Yaygınlaştırma Stratejisi çerçevesinde kabul edildi. Bu proje ile; Kırım Tatar dilin kapsamını genişletmek, Ukrayna vatandaşlarını dili incelemeye ve yaygınlaştırmaya teşvik etmek için yasal, kurumsal, mali ve bilgi desteğinin oluşturulmasının sağlanması hedefleniyor.