Ukrayna tahılı dünya pazarına açılıyor: Sürecin akıbeti nasıl olacak?

Türkiye’nin ve Birleşmiş Milletlerin (BM) arabuluculuğunda sağlanan Tahıl Koridoru Anlaşmasının ardından Ukrayna tahılını taşıyan ilk gemiyle birlikte süreç anbean takip ediliyor. Kırım Haber Ajansı akıllara takılan soruları bugün Çankırı Karatekin Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sezai Özçelik ve Gazeteci-Yazar Murat Akan’a sordu.

Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sezai Özçelik, Kırım Haber Ajansının (QHA) tahıl koridoruna ilişkin sorularını yanıtladı. Prof. Dr. Özçelik, Türkiye’nin bu süreçteki rolünü uluslararası düzeyde değerlendirdi.

Röportajın tamamı şöyle:

"ŞU ANDA UKRAYNALI ÇİFTÇİLER, ÇELİK YELEK GİYEREK, ASKERİ MİĞFER TAKARAK TARIM YAPIYOR"

Rusya, Tahıl Koridoru Anlaşması'nın hemen ardından Ukrayna tahıllarının çıkacağı Odesa Limanı’na saldırmıştı. Böylelikle Rusya’ya güven karşı güven azaldı. 120 gün sürecek anlaşmanın sürecini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Rusya’nın anlaşmayı imzaladıktan hemen sonra Odesa’ya saldırısını “Masada da sahada da ben hakimim” havasını vermek için yaptığını düşünüyorum. Rusya, bunu gözdağı vermek için kullandı. Bu süreç 120 günün ardından başarılı bir şekilde sonlanırsa bunun ateşkese doğru evrilebileceği kanaatindeyim. Bu tahıl anlaşmasına Ukrayna ve Rusya’nın da ihtiyacı var. Çünkü zaten Ukrayna’nın gayrısafi milli hasılasının yüzde 40’ı tarım üzerinden sağlanıyor.

Şu anda Ukraynalı çiftçiler çelik yelek giyerek, askeri miğfer takarak tarım yapıyor. Savaş başladığından bu yana yaklaşık 94 gemi limanda sıkışmış durumda. O dönemde 10 tanesi Azak Denizi'nden çıkarıldı ve geriye 84 gemi kaldı. Bu gemilerde de yaklaşık 457 tane denizci var. Bu anlaşma, onların o bölgeden çıkması açısından da önemli. Her gün 3 gemi çıksa 25 milyon ton Ukrayna tahılı dünya pazarına çıkmış olacak.

UKRAYNA TAHILINI TAŞIYAN İLK GEMİ NEDEN LÜBNAN’A GİDİYOR?

Öte yandan Dünya Gıda Örgütünün (DGÖ) bildirdiğine göre, Lübnan’da yüzde 322 oranında gıda enflasyonu var. Geminin Lübnan’a gitmesinin nedeni de Ukrayna’dan en çok tahıl ithalatı yapan ikinci ülke olarak yer alıyor. Bu yüzden tahıl koridoru bu açıdan çok önemli. Hatırlarsanız geçtiğimiz sene Lübnan’da gıda krizi dolayısıyla ayaklanmalar olmuştu. Tahıl koridoru, dünyada barış sürecine katkıda bulunacak.

“RUSYA ANLAŞMAYA SADIK KALIRSA SAVAŞ ATEŞKESE YÖNELEBİLİR”

Ukrayna-Rusya Savaşı'ndan dolayı bu anlaşmayı çok önemli bir adım olarak görüyorum. Bu bağlamda Zelenskıy (Ukrayna Cumhurbaşkanı), Rusya ile anlaşarak aslında dünyanın diğer taraflarında çatışmaların ve halk ayaklanmalarının çıkmasını engelliyor. Çünkü bir yandan Rusya ve Ukrayna’nın tahılı gitmezse dünyanın çeşitli yerlerinde çatışmalar çıkabilir. Rusya, kendi tahılını ihraç edeceği için onun açısından önemli bir anlaşma oldu. Rusya, bu yönden yaptırımları delmiş olacak. Rus uzmanlar tarafından da bunun Rusya’nın başarısı olduğu özellikle belirtiliyor. Moskova bu anlaşmaya 120 gün boyunca sadık kalırsa savaşın ateşkese yönelmesini etkileyecek bir unsur olacak. Buna bağlı olarak anlaşmayı olumlu görüyorum.

Tahıl koridoru için kollarını sıvayan Türkiye’nin dünyada diplomatik başarısı konuşuluyor. Rus ablukası altındaki Ukrayna tahılları ve yanı sıra Rusya tahılları Türkiye limanlarına getirilip kontrol edilecek. Denge politikasıyla hareket eden Türkiye sizce güvende mi?

Türkiye, küresel gıda krizini önlemek için önemli bir adım attı. Türkiye’nin iç piyasası açısından da önemli bir gelişme olarak kaydediliyor. Çünkü ülkemizin de buna ihtiyacı var. Türkiye’de yüzde 80 oranında gıda enflasyonu mevcut. Biraz da Türkiye bu yüzden elini bu taşın altına koydu. Gerçekten de başarı kaydetti. Nitekim Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres bu kritik toplantıya katılım sağladı. Bir yandan toplantının İstanbul’daki Dolmabahçe Sarayı’nda gerçekleşmesi de önemli bir adımdı. Uluslararası alanda da gemi dakika dakika takip ediliyor. Dünyanın en çok buğday ihtiyacını karşılayan iki ülke Rusya ve Ukrayna’nın sevkiyatının yardımında Türkiye, açısından başarılı bir gelişme oldu. Küresel gıda güvenliğini sağlamış oldu.

“TÜRKİYE’NİN, RUSYA’YA OLAN ENERJİ BAĞIMLILIĞI KONUŞULMALI”

Türkiye zarar görür mü? Sorunuza şu şekilde cevap verebilirim. Rusya da aslında Türkiye’den istediklerini talep ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan (Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan) da Putin (Rusya Devlet Başkanı) ile görüşerek karşılıklı anlaşma yapıyor. Bir bakımda Rusya da gözdağı veriyor bu hususu gözden kaçırmamak gerek. Rusya’ya enerji bağımlılığımız tartışılması gereken bir konu. 5 Ağustos’ta Soçi’deki Erdoğan ve Putin görüşmesinin kapalı kapılar ardında karşılıklı alışveriş olacağını tahmin edebiliyorum.

RUSYA, GIDA VE ENERJİ KARTINI NASIL OYNUYOR?

Gazeteci, Yazar Murat Akan, Kırım Haber Ajansı (QHA) için Türkiye’nin üstlendiği Tahıl Koridoru Anlaşması'nı, Batı ülkelerinin ve Rusya’nın nasıl değerlendirdiğini aktardı.

QHA’ya açıklamalarda bulunan Gazeteci Akan şu ifadelere yer verdi:

Biliyorsunuz ki Türkiye, Rusya ve Ukrayna ile bir anlaşma ortaya koydu. Türkiye’nin arabuluculuk rolüyle tahıl anlaşmasına ön ayak olması dünya ülkeleri ve özellikle Rusya açısından nasıl değerlendiriliyor?

Rusya ve Ukrayna’nın buğdayına pek çok ülke yüzde 80-90 oranında muhtaç.  Bu savaş çıkınca, Karadeniz’deki mayın trafiği ve limanların kapatılmasıyla tahıllar mecburen gemide yüklü olarak limanlarda kaldı. Dolayısıyla bu iki ülke savaşla birlikte buğdayını dünyaya pazarlayamadı. Rusya da zaten ambargo uygulandığı için ihracat yapamıyor. Türkiye de burada büyük bir misyon üstlenerek denge politikası güderek Ukrayna ile Rusya’yı aynı masada oturtmayı başardı. Daha önce Antalya Diplomasi Forumu ve müzakere masasıyla birlikte savaşı bitirmek için adım attı.

Ancak Batı, bu savaşı özellikle tetikliyor. Batı, Ukrayna’ya destek olduğunu, savaşı bitireceğine inandığını söyleyerek anlaşmalardan uzak tutmak istedi. 

(Ukrayna tahılını taşıyan ilk gemi RAZONİ Türk kara sularına demirlendi)

"TÜRKİYE PRESTİJİNİ YÜKSELTTİ"

Türkiye, BM ve iki ülkeyi masaya oturtarak diplomatik bir başarı kaydetti. Avrupa Birliği ve pek çok ülke Türkiye’nin bu tutumu dolayısıyla Türkiye’ye teşekkür etti. Bana göre bu vesileyle Türkiye prestijini yükseltmiş oldu. Böylelikle Batı ve Rusya arasında bir köprü görevi üstlendi.

Rusya, Türkiye’nin NATO üyesi ülke olması nedeniyle mesafeli olsa da siyasi ve ekonomik ilişkileri nedeniyle Türkiye’ye güvenmek zorunda. Öte yandan Rusya, ABD ve Avrupa ülkelerine göre denge politikası izlediğini fark ediyor. Bu anlaşma da Türkiye’ye güvendiğini gösteriyor. Batının uyguladığı ambargoyu da bu yöntemlerle kırmış oluyor.

4 ay sürecek bu kritik anlaşma, uzatılabilir olasılığıyla imzalanmıştı. Anlaşmanın ve 162 gündür devam eden savaşın akıbeti ne olur?

Tahıl yüklü ilk geminin Türkiye’den Lübnan’a doğru yola çıkması, anlaşmanın yürürlüğe girdiğini gösteriyor. Batı da savaşın bitmesini istemiyor ve Rusya’yı zayıflatmak istiyor. Ama savaş tazyiklenerek devam ederse Rusya tarafından anlaşma feshedilebilir.

“RUSYA BU MASAYA OTURMAYA MECBURDU”

Rusya da zaten bu anlaşmayı yaptıysa 25 milyon tahıl yüklü geminin çıkışını istiyor demektir. Çünkü dünyada savaş yüzünden ezilen 3. dünya ülkeleri bu tahılı bekliyor. Rusya ile ilişkileri iyi olan bu ülkeler bir yandan da Rusya’yı bastırıyor. Bu yüzden Rusya bu anlaşmayı sonuna kadar götürecektir. Nitekim Rusya tarafı bu masaya oturmaya mecburdu.

“RUSYA KÖTÜ DEVLET ROLÜ OYNAMAK İSTEMİYOR, GIDAYI SİLAH OLARAK KULLANAMAYACAK”

Ukrayna-Rusya savaşının başından beri Rusya’nın elinde çok önemli iki tane silah var. Biri gıda, diğeri ise enerji. Enerjiyi Batıya karşı bir silah olarak kullandı. Rusya’nın da bir noktada para kazanması da lazım ve bunu da bir şekilde halletmesi gerekiyor. Bu yüzden de 3. dünya ülkelerine pazarlama yapması gerekiyor. Gıdayı silah olarak kullanamayacak.

Ama görülüyor ki Rusya, enerji kartını böyle oynamayacak. Çünkü Rusya, Avrupa’ya değil başka ülkelere de enerjisini bağımlı hale getirir. Ancak gıda ihracatını ambargoları delerek kötü devlet rolü oynamak istemiyor. Zira açlık sorunu sık sık ABD tarafından koz olarak dünyaya sunuluyor. Bu imajı üzerinden atmak için bu anlaşmaya razı olmuş olabilir, bunu da belirli bir sürede devam ettirebilir.

TÜRKİYE, UKRAYNA TAHILLARININ DÜNYA PAZARINA AÇILMASINDA YARDIMCI OLACAK 

Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik başlattığı savaş nedeniyle abluka altında kalan Ukrayna tahıllarının ihracatı yapılamamış ve ihracatı yapılamayan hububat dolayısıyla dünya, gıda krizinin eşiğine gelmişti. Rusya’nın sebep olduğu küresel gıda krizini önlemek için Türkiye kollarını sıvadı. Savaşın başından bu yana arabuluculuk rolü üstlenen Türkiye, Birleşmiş Milletler çatısı altında İstanbul’da iki kez Ukrayna ve Rusya askeri heyetlerini ağırladı. 22 Temmuz 2022'de Karadeniz üzerinden tahıl koridoru oluşturulması için, “Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Girişimi Belgesi” imzalandı. İmzalanan anlaşmanın ardından tahıl taşıyacak gemilerin hazırlık çalışmaları ise tamamlandı. Tahıl yüklü gemiler Odesa, Çornomorsk, Yujnıy limanlarından yola çıkarak İstanbul’daki Müşterek Koordinasyon Merkezi’nde bekletilecek. Denetimlerin ve güvenliğin sağlanmasında rol oynayacak Türkiye, tahılları dünya pazarına açacak.

Yola çıkan ilk gemi Lübnan'a gitmek üzere 1 Ağustos'ta Odesa Limanı'ndan İstanbul'a geldi. İstanbul Müşterek Merkezinde (MKM) denetimi yapılan 27 bin ton mısır yüklü gemi, 3 Ağustos'ta Türk kara sularından ayrılmak üzere limandan ayrıldı. RAZONİ ismini taşıyan geminin birkaç gün içinde Lübnan'ın Trablus Limanı'na varması bekleniyor. Öte yandan 120 günlüğüne imzalanan anlaşmaya bağlı olarak 26 milyon ton Ukrayna tahılının yıl sonuna kadar sevkiyatı yapılacak. Odesa, Çornomorsk ve Yujnıy Limanlarında çokça tahıl yüklü gemi, limanda dünya pazarına açılmayı bekliyor.