Anatili baldan tatlıdır: Uluslararası Ana Dil Günü kutlu olsun!

Uluslararası Ana Dil Günü, dünyada yok olmaya yüz tutmuş dillerin yaşamasını sağlamak, çok dilliliği teşvik etmek ve dilsel farkındalık yaratmak amacıyla Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından 17 Kasım 1999 tarihli karar ile 21 Şubat olarak ilan edildi.

Uluslararası Ana Dil Günü, belirli coğrafyalarda yaşayan yerli halkların kendi dillerini kullanamamasına dikkat çekiyor. UNESCO'nun yayımladığı “Dünya Tehlike Altındaki Diller Atlası” isimli eserin Editörü Chris Molesey yerli dilleri, “Tarih yazılmaya başlandığından beri belirli bir coğrafyada konuşulan diller” olarak tanımlıyor. 

Buna karşın bugün birçok coğrafyada kaybolmaya yüz tutmuş durumda olan diller bulunuyor.

Eğitim hakkı ve insan haklarını kapsayan Ana Dil Günü dünyada birçok ülke ve milletlerde yaşanan dil sorununu ortaya çıkarıyor.  Halkın yerli dilini unutması veya konuşamaması, dillerinin yasaklanmasına veya zamanla kaybolmasına neden oluyor.

Türk dil ailesinin Oğuz ve Kıpçak özelliklerini bünyesinde barındıran ve bu özelliği ile geniş bir coğrafyaya yayılmış Türk dünyasının ortak dili olabilme niteliğini taşıyan Kırım Tatarca, UNESCO “Yok Olma Tehlikesi Altındaki Diller Listesi”nde yer alıyor.

İsmail Bey Gaspıralı’nın “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” söylemi ile 130 yıla yakın bir süre önce yayınladığı “Tercüman” gazetesinin dili olan Kırım Tatarca, Kahire’den Kazan’a, Bosna’dan Kaşgar’a kadarki büyük alanda okundu ve anlaşıldı. Buna karşın Kırım Tatarca bugün kendi ana vatanı Kırım’da dahi eğitimi verilmeyen bir dil hâline geldi. 

Kırım’ı 2014 yılında işgal eden Rusya Federasyonu, o tarihte yetersiz de olsa mevcut olan ilk ve orta öğretim seviyesinde Kırım Tatarca eğitim olanaklarını işgalden bugüne geçen 10 yıl içinde neredeyse yok etti.

Rusya, 2018 yılında yürürlüğe koyduğu bir kanunla işgal ettiği Kırım da dâhil olmak üzere, Rusça dışındaki diğer dillerin eğitimini zorunlu olmaktan çıkardı. İşgal altındaki Kırım’da yaşayan Kırım Tatarları kendi çabaları ile ana dilinin varlığını korumaya çalışıyor ve yaygınlaştırılması için çeşitli faaliyetler yürütüyor.

KIRIM TATARCA DİKTE ETKİNLİĞİ

“Nefes” sivil toplum kuruluşu Dünya Ana Dili Günü vesilesiyle her yıl Kırım Tatarca çevrim içi dikte (imla) etkinliği düzenliyor. Bu yıl yedincisi düzenlenen etkinlikte, yazar, çevirmen, editör ve Kırım Tatar dili öğretmeni Maye Safet tarafından hazırlanan metin kullanılacak.

UKRAYNA’DA KIRIM TATAR DİLİNİN KORUNMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR

Ukrayna Bakanlar Kurulu, Rus işgali altındaki Kırım’da durumu kritik hale gelen, Ukrayna’nın yerli halkı olan Kırım Tatarlarının ana diline yönelik sağlanan devlet desteğini artırmak için, Şubat 2022'de 2022-2032 Kırım Tatar Dilinin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması Stratejisini kabul etti. İlgili stratejinin amacının, Ukrayna'nın yerli halkının dili olan Kırım Tatarca'yı yaygınlaştırmak ve gelişmesini sağlamak olduğu belirtildi.

Kırım Tatar Dilinin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması Stratejisi çerçevesinde Ukrayna’da, Kırım Tatar Dili Millî Derlemi hazırlandı. Kırım Tatar dili araştırmalarının yanı sıra sürdürülebilir gelişim için bir temel oluşturmak amacıyla hazırlanan derlemde, tarih boyunca Kırım Tatar dilindeki Arapça, savaş öncesi Latin Alfabesi, Kiril Alfabesi ve modern Latin Alfabesi olmak üzere 4 alfabede yazılan eserlerin örnekleri yer alıyor.

Hazırlanan Kırım Tatar Dili Millî Derlemi sayesinde artık Kırım Tatar dili çeviri uygulaması veya çevrim içi yazım denetleyicisi oluşturmak için bir veri tabanına ve araçlara sahip olundu.

KIRIM TATAR DİLİNİN LATİN ALFABESİNE GEÇMESİ ONAYLANDI

Bununla birlikte Ukrayna Bakanlar Kurulu, Ağustos 2023’te Kırım Tatar dilinin Latin alfabesine dayalı imlasının geliştirilmesine ilişkin kararı onayladı. Bu karar, Ukrayna’nın 2022-2032 Kırım Tatar Dilini Geliştirme ve Yaygınlaştırma Stratejisi çerçevesinde kabul edildi. Bu proje ile; Kırım Tatar dilin kapsamını genişletmek, Ukrayna vatandaşlarını dili incelemeye ve yaygınlaştırmaya teşvik etmek için yasal, kurumsal, mali ve bilgi desteğinin oluşturulmasının sağlanması hedefleniyor.

Aynı zamanda Ukrayna Bakanlar Kurulu tarafından Kırım Tatarca imla kılavuzunun yayımlanması bekleniyor.

Kıyiv Taras Şevçenko Milli Üniversitesinde, Rusya'nın Kırım’ı işgali sonrasında açılan Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Bölümü, 10 yılı aşkın süredir yeni öğrenciler yetiştiriyor.