Çin'i korkutan Uygur tarihçisi: Turgun Almas

Uygur Türklerinin tarihine ve kültürüne yaptığı önemli katkılarla tanınan büyük tarihçi ve yazar Turgun Almas, ölümünün yıl dönümünde saygı ve minnetle anılıyor.

30 Ekim 1924'te Doğu Türkistan’ın Kaşgar şehrinin Devletbağ köyünde dünyaya gelen Almas, Türk tarihi ve edebiyat dünyasında önemli izler bıraktı. Almas, genç yaşlardan itibaren Uygur halkının tarihine derin bir ilgi duymaya başladı ve bu ilgi zamanla onu, halkının tarihini ve kimliğini savunan bir mücadele adamına dönüştürdü.

İNKILAPÇI ŞİİRLERİYLE TANINDI

Almas, eğitimine 1934 yılında Bulaksu Bölgesi'nde başladı ve 1942 yılına kadar çeşitli okullarda öğrenim gördü. 1940'lı yıllarda Rus, Fransız ve Sovyet yazarlarının eserleriyle tanışan Almas, edebi kariyerine “Dönmeyiz” adlı şiiriyle adım attı. 1942 yılında öğretmenlik kariyerine adım atan Almas, Gomindang'ın baskılarına karşı koydu ve bu nedenle tutuklandı. Hapishanedeyken bile edebi çalışmalarını sürdüren Almas, “Tutkun”, “Garip İhtiyar” ve “Hürriyet Meşalesi” gibi şiirlerinde özgürlük mücadelesini yansıttı.

EDEBİ KATKILARI ULUSLARARASI ALANDA TANINDI

1950'li yıllarda önemli edebi eserler ve araştırmalar kaleme alan Turgun Almas, “Tarim Rüzgarları” ve “Tan-Seher” gibi şiir derlemeleriyle tanındı. Eserleri, Çin, Rus ve İngiliz dillerine çevrildi ve büyük takdir topladı. 1980'lerde sağlık sorunlarına rağmen kapsamlı tarih ve edebiyat çalışmaları yapmayı sürdürdü.

MÜCADELE DOLU BİR HAYAT

Turgun Almas, özellikle Çin yönetimi altında baskı gören Uygur Türklerinin haklarını savunarak onların tarihine sahip çıktı. Çin hükûmetinin Doğu Türkistan üzerindeki baskıcı politikalarına karşı çıkan Almas, Uygur Türklerinin kimlik mücadelesinde önemli bir rol oynadı. Çin'in asimilasyon politikalarına karşı duran ve Uygur Türklerinin tarihini gün yüzüne çıkaran çalışmaları, onu hem halkının gözünde bir kahraman hem de Çin'in hedefi haline getirdi.

YASAKLANAN KİTAPLARI VE TUTUKLANMASI

Turgun Almas’ın en bilinen eserlerinden biri olan “Uygurlar” kitabı, 6 bin yıllık Türk tarihini ve Uygur halkının geçmişini ele alan önemli bir çalışmaydı. Bu eseri Uygur lehçesinde bastıran Almas, bu nedenle Çin hükûmetinin baskısıyla karşı karşıya kalmış ve kitap kısa süre içinde yasaklandı. Çin'in resmî tarih anlatısına aykırı olan bu kitap, Uygur halkının gerçek tarihini gözler önüne sermesi sebebiyle büyük yankı uyandırmış, ancak Çin yönetimi tarafından tehdit olarak algılandı. Kitabın yayınlanmasının ardından Almas, Çin yönetimi tarafından tutuklandı ve uzun yıllar gözetim altında tutuldu.

ŞİİR VE EDEBİ MÜCADELESİ

Almas, sadece tarih yazarlığıyla değil, aynı zamanda edebi eserleriyle de Uygur kimliğini ve mücadelesini desktekledi. Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin kurulduğu yıllarda, Çin yanlısı kişilere karşı yazdığı “Satkunga Ölüm” (Haine Ölüm) adlı şiiri, halk arasında büyük bir yankı uyandırdı. Bu şiiri, Çin yönetimine karşı Uygur halkının direnişini ve hainlere duyulan öfkeyi dile getiren güçlü bir edebi eser olarak tarihe geçti. Bu şiir, Almas’ın 1947’de tekrar tutuklanmasına yol açtı, ancak halkın ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin baskıları sonucunda 1949'da serbest bırakıldı.

DOĞU TÜRKİSTAN VE TÜRK DÜNYASI İÇİN BİR MİRAS

Turgun Almas’ın en büyük mirası, Uygur halkının tarihine ışık tutan eserleri ve mücadelesi idi. Almas, Uygur halkının köklü tarihini araştırarak onların kültürel kimliğini koruma çabasına büyük katkı sağladı. Onun eserleri, sadece Uygur Türkleri için değil, tüm Türk dünyası için önemli bir bilgi kaynağı oldu.

Almas, Çin hükûmeti tarafından sürekli bir tehdit olarak gördü ve hayatının büyük bir kısmını baskılar altında geçirdi. Ancak bu baskılar, onun Doğu Türkistan davası için verdiği mücadeleden geri adım atmasına engel olamadı.11 Eylül 2001 tarihinde Ürümçi’de vefat eden Turgun Almas, günümüzde Uygur halkının ve Türk dünyasının önemli bir simgesi olarak anılıyor. 

TÜRK DÜNYASI İÇİN BÜYÜK KAYIP

Almas'ın vefatı, sadece Uygur edebiyatı değil, dünya edebiyatı ve tarih çalışmaları için de büyük bir kayıp olarak değerlendiriliyor. Eserleri ve mücadelesi, edebiyatseverler ve araştırmacılar tarafından her zaman hatırlanacak. Almas'ı, Uygur halkının özgürlük mücadelesine olan katkılarını ve büyük tarihsel mirasını saygıyla anıyoruz.