Ukrayna'nın son hamlesi: Avrupa'nın ihtiyacı olan enerji nasıl karşılanacak?

Dilara Dilşah KAYA
QHA Ankara

Rusya’nın Avrupa’daki Rus gazı dönemi 1 Ocak 2025 tarihi itibariyle sona erdi. Rus enerji şirketi Gazprom, Ukrayna üzerinden Avrupa Birliği (AB) ülkelerine gaz sevkiyatının durdurulduğunu açıkladı. Böylelikle Moskova, Avrupa’nın enerji piyasaları üzerindeki hakimiyetini kaybetti. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) döneminden kalan boru hatlarıyla yapılan gaz sevkiyatı; 40 yılı aşkın bir süredir Ukrayna toprakları üzerinden devam ediyordu. Rusya’nın Ukrayna'ya karşı 24 Şubat 2022'de topyekûn işgal girişimi ve saldırı başlatmasından sonra ise Ukrayna'nın gaz şirketi Naftogaz, daha önce Gazprom'la vardığı 5 yıllık anlaşmayı yenilemeyi reddetti.

Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sinem Ünaldılar; gerçekleşen gelişmeler ışığında AB’nin izleyeceği politikaları, Ukrayna’nın aldığı kararın devam eden Ukrayna-Rusya Savaşı’nı nasıl şekillendireceğini ve Türkiye’nin bu karardan nasıl etkileneceğini Kırım Haber Ajansına (QHA) değerlendirdi.

“SAVAŞ SONRASINDA ENERJİ, AB’NİN EN ÖNEMLİ ÖNCELİKLERİNDEN BİRİ HALİNE GELDİ”

Doç. Dr. Ünaldılar, AB’nin enerji politikalarını Ukrayna-Rusya Savaşı başlamadan önce “Green Deal Anlaşması” çerçevesinde yeniden düzenleme kararı alarak revize ettiğini belirtti. Savaştan sonra birlik için enerjinin en önemli önceliklerden biri haline geldiğini vurgulayan Ünaldılar, izlenilen politikalarla ilgili şu değerlendirmeyi yaptı:

Ukrayna-Rusya Savaşı’ndan sonra enerji, AB’nin en önemli önceliklerinden biri haline geldi. Zira birliğin azalan rekabet gücünün ve düşen ekonomik büyüme oranlarının arkasındaki önemli nedenlerden birisi de Rusya’ya olan enerji bağımlılığı. Birliğin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar, Rusya’dan enerji ithalini azaltmış ve AB’yi sert bir enerji krizi ile karşı karşıya bırakmıştı.  Bu çerçevede Avrupa Komisyonu, ‘REPowerEU’ projesini başlatarak enerji talebini düşürmek, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını arttırmak ve enerji kaynaklarını çeşitlendirmek adına büyük bir çaba sarfetti ve önemli kazanımlar da elde etti.

AB ALTERNATİFLER ÜZERİNDE DÜŞÜNÜYOR

Birliğin Rus gazına alternatif aradığını belirten Ünaldılar; sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) kullanım oranının artırılarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Norveç ve Katar gibi alternatiflerin devreye sokulduğunu kaydetti. Uzman, “Azerbaycan ile üstünde anlaşılan ortak enerji mutabakatı ve Mısır ile imzalanan Mısır-AB Stratejik ve Kapsamlı Ortaklık Anlaşması’nı bu çabanın parçası olarak değerlendirmek gerekir.” ifadelerini kullandı.

Ünaldılar, birliğin gelecekte LNG ithalat rotaları açısından Almanya, İtalya, Polonya ve Balkanlar gibi güzergâhlar üzerinde çalıştığını belirtti. Ukrayna-Rusya Savaşı sona erse bile AB’nin önümüzdeki süreçte Rusya’dan bağımsız enerji politikası hedeflerine devam edeceğini vurguladı. Ayrıca uzman, “20 Ocak 2025 tarihinde göreve başlayacak olan ABD’nin seçilmiş 47. Başkanı Donald Trump’ın ABD’den daha fazla LNG alması için Avrupa’ya uygulayacağı baskıyı da bu tabloya eklemek gerekir.” değerlendirmesinde bulundu.

AB, RUSYA’NIN PAZAR PAYINI AZALTTI

"Rusya, AB LNG ithalatında yüzde 40 pazar payına sahipken bu oranın yüzde 5’e (Ukrayna üzerinden aktarılan) düşürülmesi, AB açısından önemli bir başarı.” diyen Ünaldılar; Slovakya, Macaristan, Avusturya gibi üyelerin Rusya’dan gelen gazı kullanmaya devam etse bile AB’nin Rusya’nın pazar payını oldukça azalttığına dikkat çekti.

UKRAYNA, RUSYA’NIN PAZARINI KÜÇÜLTMEYİ HEDEFLİYOR

Ukrayna’nın anlaşmadan çekilerek Rusya’nın küçülen pazarını daha da küçültmeyi hedeflediğini belirten Ünaldılar, “Anlaşmanın sona ermesi, Rusya için yıllık 6,5 milyar dolara yakın kazancın sonlanması anlamına geliyor.” ifadelerini kullandı. Uzman; Ukrayna tarafından alınan kararın riskleri de barındırdığını, bunlardan en önemlisinin ise Rusya’nın Ukrayna’nın enerji sektörünü hedef alması olduğunu belirtti. Ukrayna’nın kendi enerji sorununu çözmesinin de önemli bir aciliyet olduğunu kaydeden Ünaldılar, ülkenin birtakım iş birlikleri için hazırlandığını kaydetti.

Ünaldılar, Ukrayna’nın Moskova’nın izole kalması için AB’nin tam desteğini beklediğini belirtirken birlik içerisinde yaşanan ayrılıklara da vurgu yaptı. Macaristan’ın Rus yanlısı tutumlarına ve Slovakya Başbakanının Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile gerçekleştirdiği görüşmeyi işaret eden Ünaldılar; AB’nin bir bütün olarak Ukrayna’nın arkasında daha ne kadar duracağı sorusunun sorulması gerektiğini kaydetti.

“ANLAŞMANIN SONLANMASI SAVAŞIN GİDİŞATI AÇISINDAN DOĞRUDAN BİR ETKİ YARATMAYACAK”

Uzman, anlaşmanın sonlanması hakkında da değerlendirmede bulundu. Anlaşmanın sonlanmasının savaşın gidişatından ziyade Avrupa’daki dayanıma ruhunu etkileyeceğini vurgulayan Ünaldılar, şu ifadeleri kullandı:

Anlaşmanın sonlanması savaşın gidişatı açısından doğrudan bir etki yaratmayacaktır. Ancak enerji sorunları ve bu durumun yarattığı ekonomik baskı AB içerisinde bölünmelere neden oluyor ve Doğu Avrupa ile Merkez Avrupa’nın dayanışma ruhuna gölge düşürebiliyor.

“TÜRKİYE ENERJİ SEVKİYATI AÇISINDAN ÖNEMLİ BİR AKTÖR HALİNE GELDİ”

Sonlanan anlaşma ile Türkiye’nin Rus gazının Avrupa’ya transferinin sağlanması açısından  önemli bir konuma gelebileceğini belirten Ünaldılar, Türkiye’nin TürkAkım aracılığıyla Avrupa’nın Rusya’dan gaz ithalatını devam ettirdiği güzergâhı olabileceğini kaydetti.

Özellikle Macaristan’ın enerji ihtiyacını karşılayan TürkAkım’ın, AB’nin yeni enerji rotası alternatiflerinden birisi olması kuvvetle muhtemel. Türkiye kurduğu depolama tesisleri ve artırdığı tedarik kapasitesiyle, enerji sevkiyatı açısından önemli bir aktör haline geldi. Gelecekte de bu kapasiteyi arttıracak adımlar, Türkiye’yi daha kilit bir tedarikçi haline getirecektir. LNG anlaşmalarına devam eden Türkiye; boru hatlarıyla da Azerbaycan, İran ve Rus gazının tedarikçisi. Bu bağlamda Türkiye ile enerji konusunda yapılacak iş birliği, Avrupa açısından da faydalı olacaktır. 

ENERJİ İŞ BİRLİĞİ İKİ TARAFIN DA KAZANCINA OLABİLİR

Türkiye’nin AB için önemli bir tedarikçi olmasının birlik ile ilişkilerine etkisini de değerlendiren Ünaldılar, “Türkiye konumu açısından Orta Doğu, Karadeniz, Rusya ve Akdeniz gibi alternatif gaz kaynaklarını Avrupa’ya ulaştırabilecek bir tedarikçi. Uzun süredir AB ile ilişkiler donmuş durumda ve üyelik yolunda ilerleme sağlandığı söylenemez. Bu çerçevede enerji, savunma gibi teknik konularda iş birliği yapmanın bu tıkanmışlığa da bir ivme kazandırabileceğini AB çalışan akademisyenler uzun süredir dile getiriyor. Ancak bunun gerçekleşmesi için AB’nin Türkiye’yi değerli bir ortak olarak kabul ederek dış politikaya dar bir pencereden bakmayı bırakması; Türkiye’nin de iyi bir yönetimle bu avantajlı koşulları lehine çevirmeyi becerebilmesi gerekir. Bu koşullar gerçekleşirse enerji iş birliği iki tarafın da kazancına olacaktır ve AB-Türkiye ilişkileri açısından da bir ivme yaratacağı açıktır.” değerlendirmesinde bulundu.