Kırım Tatarlarının milli şairi Eşref Şemizade

Sürgün döneminde yeni yetişmekte olan şairler için adeta bir mektep vazifesi gören Kırım Türk Edebiyatının meşhur şairi Eşref Şemizade (1908-1978), Kezlev şehrinde doğmuştur.

Çocukluğunda halk yırlarını, çınları, maneleri, masalları rivayetleri, destanları dinleyerek büyüyen şair, ilerki yıllarda da halk edebiyatına da ilgi duyacağı gibi, şiirlerini vucuda getirirken de bu edebiyatın etkisini devamlı hissedecektir. Kırım Türklerinin kültürüne, diline, edebiyatına ve tarihine hakim olduğu gibi, Rus dilini ve edebiyatını da iyi bilmektedir. Tahsilini Moskova Sinema Enstitüsü' nün Senaryo bölümünde tamamlayan şairin ilk şiiri 15-16 yaşında basılır.

Eserlerinde Kırım Tatarlarının arzu ve ümitlerini dile getiren şair, halk arasında çok sayılıp sevildiği gibi, şairler arasında da itibarlı bir yere sahiptir. Şairin hatırasına şiir yazmayan şair neredeyse yok gibidir.

Onun eserleri sadeliği, dilinin zenginliği ve derin muhtevasıyla fark edilir. Şairin şiirleri "Kaval" (1965), "Toğan Kaya" (1969), "Şiirler ve Poemalar" (1978) isimli şiir kitaplarında basılmıştır. Bu eserler 1944 sonrası Kırım Türk şiirini yeniden canlandıran nümuneler olmuştur. Bu dönemde yazdığı "Alime" ve "Asıl Han" adındaki destan türünde yazılmış şiirleri Kırım Türk edebiyatının ve dilinin zenginliğini ortaya koyan önemli eserlerdir. Halk arasında "Asıl Han Destanı" ismiyle bilinen "Közyaş Divar" (1944) adlı eseri ancak şairin ölümünden sonra vatanı Kırım'da bastırılabilmiştir. Şemizade bu eserini çok seneler önce yazmış olmasına rağmen, o dönemde yaşanan baskılardan dolayı, ancak eserin bir kısmı "Toğan Kaya" ve "Asıl Han" isimleriyle bazı şiir kitaplarında yayımlanmıştır. Dil ve üslup bakımından halk destanlarından farksız olan eser, halk arasında da halk edebiyatı ürünü gibi çok tanınıp sevilmiştir. Kırım Türkçesinin zenginliği büyük bir ustalıkla sergilenen bu eserde, destan kahramanları yanında pek çok halk deyimi ve ata sözünden de faydalanılmıştır.

Vatanına kavuşamadan sürgün yerinde vefat eden şair, ölümünden sonra vasiyeti üzerine vatanında defnedilmiştir.

EŞREF ŞEMİZADE'NİN "BORAN" ŞİİRİ

Ey, qardaşlar! Alıp beriñ 
Çüyden eski sazımnı. 
Alıp beriñ, tatarlıqnı 
Acısını çalayım! 
Çalayım da, elimdeki 
Şu qanlı mizrabımnı 
Tellerge ve yüreklerge 
Urıp-urıp alayım! 
Sırttan boran ep borata, 
Kök qarara, yel iñley. 
Yel iñlemey, qızıl yıldız 
Pancasında il iñley. 
Carılğaçtan – Azavğace, 
Çatır Tavdan – Orğace, 
Qolu bağlı, közü bağlı, 
Tili bağlı qul iñley. 
Ah, Qırımım, doğğan mesken, 
Neler ötti başıñdan! 
Yarıp baqsañ, er taşıñnıñ 
Kökreginden ot çıqar. 
Otnen birge alevlene, 
Yana er bir taşıñda 
İlelebed, tek eki söz: 
“Ya ölüm, ya intiqam!”. 

????️Aqmescit – İrkutsk 1941 – 1942