Özbek ceditçi Mahmud Hoca Behbudi, doğumunun 150. yılında etkinliklerle anılacak

Türkistan’da Cedit hareketinin kurucusu Mahmud Hoca Behbudi’nin doğumunun 150. yıl dönümünün, 2025 yılı boyunca Özbekistan’da geniş çapta kutlanacağı açıklandı. Özbekistan Ulusal Haber Ajansının (UzA) 3 Ocak 2025 tarihli haberine göre karar; Mahmud Hoca Behbudi’nin çalışmalarının genç neslin entelektüel ve manevi potansiyelini artırmadaki rolünü ve önemini göz önünde bulundurarak alındı.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in imza attığı karara göre kutlama etkinlikleri, Özbekistan Başbakanı Abdulla Aripov ve Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İdaresi Sosyal Kalkınma Dairesi Başkanı ve Yükseköğretim Kurulu Başkanı Odil Abdurakhmanov tarafından yürütülecek.

Ayrıca bu amaçla, bir organizasyon komitesi oluşturulacak ve ilgili komite, Mahmud Hoca Behbudi’nin doğumunun 150. yıl dönümünü kutlamak için programları onaylayacak.

KUTLAMA PROGRAMINDA HANGİ ETKİNLİKLER OLACAK?

Resmî kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenecek kutlama etkinlikleri bağlamında; yazarın "Seçilmiş Eserleri" koleksiyonunun yayımlanması, Mahmud Hoca Behbudi ile ilgili oyunların sahnelenmesi, "Mahmudhuja Behbudi" film serisinin kitlesel gösteriminin ve "Hulk Yuragi" dizisinin uzun metrajlı filminin düzenlenmesi planlanıyor.

Bununla birlikte kutlama etkinlikleri bağlamında; ilk, orta ve yüksek öğretim öğrencileri için sempozyum, deneme ve kitap tanıtımı programları düzenlenecek.

Bunlara ek olarak; Ekim ayında, Şeref Raşidov Semerkant Devlet Üniversitesi, "Mahmudhoja Bekhbudi ve Cedid Hareketinin Mirasını İncelemenin Gerçek Sorunları" başlıklı uluslararası bir konferansa ev sahipliği yapacak.

Kasım ayında, Ali Şîr Nevaî Devlet Akademik Tiyatrosu, ciddi bir edebî ve eğitici hatıra akşamına ev sahipliği yapacak.

Semerkant'taki Mahmud Hoca Behbudi Müzesinin envanteri iyileştirilecek ve sergisi zenginleştirilecek. Özbekistan'ın Karşı şehrinin sokaklarından biri, bir anıt plaketinin yerleşimiyle Mahmud Hoca Behbudi’nin adını alacak.

MAHMUD HOCA BEHBUDİ KİMDİR?

20. yüzyılın başında Türkistan’daki Cedit hareketinin kurucusu Mahmud Hoca Behbudi; hayatını, Özbekistan’ın kuruluşuna ve bilim, eğitim, edebiyat, sanat, basın, millet bilinci ve halkın dünya bilincini genişletme gibi konulara adadı. 20 Ocak 1875’te Semerkant yakınlarındaki Bahçeşitepe’de doğan Mahmud Hoca Behbudi, Semerkant ve Buhara medreselerinde ders aldı. 1900’da hac yolculuğuna çıktı ve gezi sırasında Kırım'ı, Kafkasya'yı, Osmanlı devletinin çeşitli şehirlerini (İstanbul, Mekke, Medine, Kahire ve Etiyopya) ve başka şehirleri ziyaret etti. Daha sonrasında Semerkant’a döndü ve Doğu eğitimi ile Avrupa eğitim sisteminin senteziyle oluşturulan bir okul açtı.

Çarlık rejiminin ve yerel muhafazakâr güçlerin direnişine rağmen Mahmud Hoca Behbudi, Türkistan’da modern okulların örgütlenmesine, onlar için gerekli ders kitaplarının oluşturulmasına, yayınevlerinin ve tiyatroların açılmasına öncülük eden ilk kişilerden biriydi. Bir yayıncı olarak, zamanının güncel sorunları hakkında bir dizi parlak eser ve iki yüzden fazla makale yazdı. Bununla birlikte Semerkant gazetesini ve Oyina dergisini kurdu. Aynı zamanda Kırım Tatar fikir adamı, eğitimci, yazar ve yayıncı İsmail Bey Gaspıralı'nın Bahçesaray'da çıkardığı Tercüman gazetesinin düzenli yazarlarından biriydi.  1914'te Özbekistan’da tiyatro sanatının gelişiminin başlangıcını işaret eden Pederküş adlı oyunu Turon Tiyatrosu'nda sahnelendi. 

Mahmud Hoca Behbudi milletinin kölelikten kurtulmasını istediği ve yerel girişimcilerin, beylerin, mirzaların ve köylülerin sahip olduğu divana son vermeye çalıştı. Bu sebeple muhafazakârlar tarafından sevilmeyen Mahmud Hoca Behbudi, 1919 yılında Buhara emirinin emriyle tutuklandı ve iki ay süren işkencenin ardından Karşı’da idam edildi.