Kırgızistan Meclisinde Sovyet baskısına uğrayan Kırgız aydınlar için özel oturum

Kırgızistan'da Sovyet baskısının kurbanlarının beraatına ilişkin yasa tasarısı kamuoyu ile paylaşıldı. Bu kapsamda, Türkistan'ın bağımsızlığı için mücadele eden ve Sovyetlerin katliamına uğrayan aydınlar aklanmış olacak.

Kırgızistan Meclisi'nde (Cogorku Keneş), 27 Ocak 2023 tarihinde Sovyet baskısının kurbanlarını aklayacak olan yasa tasarısı için özel oturum düzenlendi.

Stalin rejimi tarafından ortaya konan baskının kurbanlarını aklayacak olan yasa tasarısı, Milletvekili Canarbek Akayev, Kırgızistan Cumhuriyeti Parlamentosu Başkanı Nurlanbek Şakiyev, Milletvekili Çolpon Sultanbekova ve Milletvekili Mirlan Samıykoco tarafından hazırlandı. 

Sovyet baskısının kurbanlarını aklayacak olan yasa tasarısı ve Stalin döneminde kurşuna dizilen aydınlarla ilgili, tanınmış Kırgız gazeteci ve Esimde (Aklımda) Araştırma Platformu'nun çalışanı Mircan Balıbayev QHA'ya değerlendirme yaptı.

"KIRGIZ HALKININ, ATA BEYİT MEZAR ANITININ BULUNMASIYLA TÜRKİSTAN AYDINLARI HAKKINDA HABERİ OLDU"

Stalin'in uyguladığı baskılarla ile lgili günümüz Kırgızistan halkının genç nesli ne kadar bilgiye sahip?

Türkistan aydınlarının Sovyet baskısından dolayı kurşuna dizilmesi ve onların aklanması meselesi 1980'li yıllardan bu yana tartışılmaktadır. Özellikle, Ata Beyit Mezar Anıtı bulunduktan sonra daha da merak uyandı. Aradan 30 sene geçti, genel olarak halkın haberi var. Ancak günümüz Kırgız gençlerinin çoğunun bu durumdan haberi yok denecek kadar az. Şimdi mecliste, bunun için bir araya geliyoruz ve aşama aşama çözüleceğini umuyoruz.

"STALİN TARAFINDAN KURŞUNA DİZİLEN KIRGIZ AYDINLARININ ESAS BELGELERİNE ULAŞMAK İÇİN TÜM ARŞİVLERİN AÇILMASI ŞART"

Stalin rejimi neticesinde kurşuna dizilen Kırgız aydınları hakkında arşiv belgelerinin açılması ve araştırılması gerçekleşecek mi?

Stalin tarafından kurşuna dizilen Kırgız aydınları ile ilgili tüm belgelere ulaşılması için arşivlerin açılması şarttır; korkmamak gerek. Örneğin, Ukrayna'da, Gürcistan'da, Balkanlarda ve komşu soydaş ülkelerinde tüm arşivler açıldı. Ancak bu durumun gecikmesinde bazı emekli KGB çalışanlarının payı var. Onların engel olması olumsuz etki vermektedir. Çünkü onlara göre, 1930'lu yıllarda bazı aydınların, Rus yandaşı rolu üstlenerek kendi halkından olan aydını şikayet ettiğine ilişkin arşiv belgelerinin olduğunu iddia ediyor. Ancak esas olan Kırgız aydınlarının Stalin tarafından kurşuna dizilmesidir ve bu çok daha önemlidir. Aynı zamanda, onların iade-i itibarını tekrar kazandırılması gerekmektedir. Bu durumdan hiç bir zaman korkamamak gerek.

"UMUDUMUZ KIRGIZ AYDINLARININ HAKLARININ İADE EDİLMESİDİR"

Bugün Kırgızistan Meclisinde düzenlenen toplantıda nasıl kararlar alındı?

Aslında Sovyet baskısının kurbanlarını aklayacak yasa tasarısı, Aralık 2022 tarihinde parlamento toplantısında konuşuldu ve tartışıldı. Süreç devam ediyor. Şu andaki ele aldığımız yasa tasarısı Kırgızistan Cumhuriyeti Parlamento'nun önceki 6. oturumunda değerlendirilmişti. Ancak kabul edilmemişti.

27 Ocak 2023 tarihinde Kırgızistan Cumhuriyeti Parlamentosu Başkanı Nurlanbek Şakiyev başta olmak üzere üç milletvekilinin de katılması ve bilim adamların fikirlerini dinlemesi bizi hayli sevindirdi. Biz; Esimde (Aklımda) Araştırma Platformu olarak, her zamanki gibi Kırgız aydınlarının aklanması ile ilgili konuyu özel program olarak düzenledik. Şu anda Kırgız toplumu tüm aktardığım konuyla ilgili bilgi sahibi olmaya başladı. Burada Parlamentoda bizleri dinledi. Ancak, Parlamento tarafından kabul edilecek mi henüz belli değil. Elbette bu aşama aşama olarak devam edecek. Umudumuz, Kırgız aydınlarının haklarının iade edilmesidir. 

1937-1938 YILLARINDA KIRGIZİSTAN'DA STALİN TARAFINDAN 20 BİN İLA 40 BİN KİŞİ KURŞUNA DİZİLDİ

Kırgızistan Parlamentosu, siyasi baskı kurbanlarının aklanması için Kırgız Bilimler Akademisi Tarih, Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü bünyesinde çalışacak bir komisyon oluşturacak. Kırgızistan'da çeşitli kaynaklara göre, 1937-38'de yoğunlaşan baskı sırasında 20 bin ile 40 bin kişi idam edildi.

O dönemde ünlü yazar Cengiz Aytmatov’un babası Törökul Aytmatov ve devlet adamı ve aydınlar İmanalı Aydarbekov, Bayalı Isakeev ve Kasım Tınıstanoğlu liderliğindeki aydınların 137 temsilcisi "halk düşmanı" olmakla suçlandı ve 5-8 Kasım 1938'de kurşuna dizildi. Ancak nereye gömüldükleri onlarca yıldır bilinmiyordu. Mezar yerleri ancak 50 yıldan fazla bir süre sonra belirlendi.