Kırgızistan'ın ilk kadın lideri Kurmancan Datka

19. yüzyılda “Dağların Kraliçesi” unvanıyla bilinen, ömrünün sonuna kadar Rus işgaline karşı mücadelesi ile Türkistan coğrafyasına mal olmuş, Türk tarihinin bilinen ilk kadın generali Kurmancan Datka, 106 sene önce 1 Şubat 1907 tarihinde 96 yaşında vefat etti.

O, 1811 yılında Kırgız bir ailede bugünkü Kırgızistan’ın kadim şehri olan Oş şehri yakınlarındaki Madı köyünde Bargı kabilesinden Mamıtbay’ın kızı olarak doğdu. Kurmancan, Türk tarihinde "Datka (General)" unvanı ile taltif edilmiş bilinen ilk kadındır. 

19. yüzyılda Türkistan'ın kadın kahramanı olarak tanınan Kurmancan Datka, Hokand Hanlığı’nda üst düzey görevli olan Alimbek Datka ile evlendikten sonra, Hokand Hanlığı’nda ve Kırgız halkının siyasetinde etkin bir konuma yükselmiştir. Eşi Alımbek Datka’nın öldürülmesinden sonra Güney Kırgızistan’daki Kırgızların liderliğini yaptı. Daha sonrasında, Hokand Hanlığı’nın 1876’da Rusya tarafından işgal edilmesinden sonra, oğullarıyla birlikte Rus işgaline karşı mücadele vermiş ancak dönemin ağır şartlarını göz önünde bulundurarak anlaşmak zorunda kalmıştır.

Hayatı ve yaptığı faaliyetleri Kırgızlar arasında efsaneye dönüşmüş olan bu kadın karakter, hayatı filmlere konu olsa da Türk dünyasında henüz tam olarak tanınmamaktadır.

1831: KURMANCAN DATKA'NIN HAYATINDA BİR DÖNÜM NOKTASI

1831 yılı Kurmancan’ın hayatında bir dönüm noktası olur. Bu tarihte Alay bölgesini yöneten Alımbek Datka’yla evlenir. Kurmancan’ın hayatı bu tarihten itibaren bambaşka bir yöne gidecektir. Kurmancan, Alımbek ile evlenene kadar iffetli ve dirayetli bir kadındı. Onun saygı uyandıran duruşuna ve güzelliğine bir görüşte kapılan Hokand'ın yiğit komutanı 'ile kurduğu bu yeni hayat, onun bugün bile "Altay Kraliçesi" anlamma "Alay Hanışası", "Altay Kanıkeyi" diye anılmasına sebep olmuştur. İyi bir eğitim görmüş, kültürlü ve görgülü Kurmancan, "datka" unvanını almış olan Alımbek'in tam istediği gibi biridir.

RUS İŞGALİNE KARŞI KURMANCAN DATKA

Türkistan; küçük ve müstakil Türk devletlerinin teşekkülleri, çevrelerinde olup bitenleri anlamak ve buna göre tedbir almakla âciz kalmaları dolayısıyla, Asya’da lider devlet olma vasfını kaybetti. Bunun üzerine doğuda, Orta Asya istikametinde Rus teşebbüsleri canlandı. Rusya, XVI. yüzyılda, Türkistan’ın artık tehlikeli bir rakibi oldu, ancak Türkistan devletleri bunun farkına varamadılar.

Kurmancan Datka başta olmak üzere onun oğulları Rusya’nın sömürgecilik faaliyetlerine karşı yek vücut olarak karşı durmuşlardı. Bu dağlık bölgelerde oğullarından Abdullabek liderliğindeki halk Ruslara karşı bir yıl savaşmıştı.

Eskiden beri “dili başka, dini başka, geleneği başka” bir halka boyun eğmeyi ve halkını belirsizliğe sürüklemeyi kendisi için bir zul addeden Alimbek Datka’nın siyaseti, oğulları Abdıldabek, Baatırbek, Mamıtbek, Asanbek ve karısı Kurmancan Datka tarafından kesintisiz olarak devam ettirilmiştir.

Hokand Hanlığı Ruslar tarafından istila edilmeye başlayınca Pamir-Alay Kırgızları bağımsızlıkların korumaya gayret etmişlerdi. Genel olarak Pamir ve Alaylılar Hokand’daki siyasi çekişmeleri kullanarak, Hanlığın kontrolünden çıkıyorlardı. Bağımsızlığı amaçlayan Abdıldabek ve annesi Kurmancan Datka Ruslara karşılığını gösterdiler. O, Rus ordusunun başında duran M.D. Skobelev’e karşı hiç boyun eğmedi. Hatta en küçük ve çok sevdiği oğlu Kamçıbek, Ruslar tarafından yakalanıp asıldığında bile düşmanlara karşı dimdik durması onun kahraman bir kadın olduğunu göstermiştir. Ruslar Türkistan’da ilk kez bu denli sert ve uzun soluklu bir direnişle yüz yüze kalmıştı.

Türkistan'ın bekası için mücadele eden Kurmancan Datka'yı rahmet ve minnetle anıyoruz.