Doğu Türkistan mücadelesine adanmış bir ömür: Mehmet Emin Buğra

“Sulhperver ve doğru gönüllü Türkler, Çin’in bu hileli tuzaklarına çok düştüler" sözleri ile Çin'in nasıl bir devlet olduğuna dikkat çekiyordu Mehmet Emin Buğra.

Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mehmet Emin Buğra "Uyanın ey aziz millet, tarihinizden ibret alın" diyerek; 20. yüzyılın en önemli bağımsızlık mücadelelerinden birine öncülük eden bir lider olarak Türkistan tarihine adını altın harflerle yazdırdı. Mücadelesi sadece halkını özgür kılma arzusu değil aynı zamanda Türk-İslam coğrafyasını ayağa kaldırma çabasıydı.

BİR LİDERİN DOĞUŞU

Doğu Türkistan’ın Hoten şehrinde saygın bir ailede doğan Mehmet Emin Buğra, genç yaşlarda büyük bir hüzünle karşılaşmıştı. Babası Pir Abidin Hacı'yı kaybettikten sonra, annesinin ve amcasının himayesinde büyüyen Buğra, çok geçmeden eğitim hayatına başlamış ve dini alanda büyük bir bilgi birikimi edinmişti. Ancak o, yalnızca bir alim değil aynı zamanda bir siyasetçi, tarihçi ve yazar olarak da Türkistan halkının özgürlüğü için büyük mücadele vermişti.

ÇİN’İN ESARETİNE KARŞI MÜCADELE

1931’de Doğu Türkistan’ı gezerek Çin’in bölgedeki etkisini inceleyen Buğra, Çin’e karşı direnişin şart olduğunu fark etti. 1932’de Milli İnkılap Teşkilatını kurarak, 60 kişilik bir birlikle önemli başarılar elde etti. Doğu Türkistan’ın batıda Kaşgar’dan doğuda Çin sınırlarına kadar olan bölgenin özgür olması için çalıştı. 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da ilan edilen Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin kurulmasına büyük katkı sağladı. Ancak kısa sürede Çinli Müslümanlar ve Rus kuklası Şing Şi Say’in darbesiyle cumhuriyet yıkıldı. Buğra, mücadelesine Hindistan’a göç ederek devam etti ve 1940 yılında Şark-ı Türkistan Tarihi adlı eseriyle önemli bir kültürel miras bıraktı.

SÜRGÜN, HİCRET VE BİTMEYEN MÜCADELE

Çin zulmü karşısında Hindistan, Afganistan ve Türkiye gibi ülkelere göç eden Buğra, sürgünde bile vatan mücadelesine devam etti. Hindistan’da İngilizlerin baskısına rağmen bölge halkını bilinçlendirdi, Afganistan’da Türk gençlerini eğitti ve Türkiye’de yeni bir direniş cephesi kurdu. Peşaver’de hapiste olduğu sırada bile, Doğu Türkistan halkının haklarını savunmaktan vazgeçmedi. Bu dönemde, Doğu Türkistan’ın kimliğini savundu ve önemli yazılar kaleme aldı. "Doğu Türkistanlılar Türk’tür" başlıklı yazıları, Çin’de büyük yankı uyandırdı.

DOĞU TÜRKİSTAN’IN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ VE TÜRKİYE YILLARI

1944’te Doğu Türkistan Cumhuriyeti tekrar ilan edildiğinde Buğra, dava arkadaşlarıyla birlikte bu hareketi destekledi. Daha sonra, Doğu Türkistan komünist Çin yönetimi tarafından işgal edilince, tekrar Hindistan’a gitti ve burada Doğu Türkistanlı mülteciler için yoğun bir diplomasi çalışması yürüttü. O dönemde, Türkiye Cumhuriyeti ile bağlantıya geçerek; 1951 yılında 1850 Doğu Türkistanlının Türkiye’ye ulaşmasına aracı oldu.

1965 yılında Ankara’da vefat eden Mehmet Emin Buğra, Türk milletinin hafızasında bağımsızlık aşkı ve özgürlük tutkusu ile yer etti. Mezarı başında, kendisini yakından tanıyan Prof. Dr. Tahir Çağatay’ın şu sözleri okundu:

“Tabutunu ay yıldızlı gök bayrağın süslüyor. Yurdunun semalarına, dağlarına varıncaya kadar Türkistan Kurtuluş Savaşımız durmayacaktır. Mefkûre arkadaşların bu ulu davayı gerçekleştirmek için çalışacaklardır. Bundan emin ol ve rahat uyu.”

Mehmet Emin Buğra’nın bıraktığı miras, yalnızca Uygur Türkleri için değil, esaret altındaki tüm mazlum halklar için bir ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Özgürlük, adalet ve bağımsızlık için verdiği mücadele, Türk tarihinin ve İslam dünyasının unutulmaz bir destanı olarak anılıyor.

???? Kadim Türk yurdu Doğu Türkistan'da 1933 yılında ilân edilen Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu ve Doğu Türkistan millî mücadelesinin unutulmaz lideri Mehmet Emin Buğra pic.twitter.com/0FSZew3gWQ

— QHA - Kırım Haber Ajansı (@qha_kirimhaber) June 14, 2024