Çağdaş Uygur İslam Düşüncesinin önderi: Abdulkadir Damolla

Selahaddin Kaşgarlı / QHA Ankara

20. yüzyıl Doğu Türkistan Ceditçilik hareketinin öncülerinden biri olan Abdulkadir Damolla geleneksel Uygur medrese eğitimini ıslah ederek yeni eğitim sistemini getirdi. Çin işgali ve sömürgeciliğine karşı Uygur Türklerine rehberlik eden Damolla'nın, İsveç Misyonerlerine karşı dini eserler kalame aldı. 

ABDULKADİR DAMOLLA'NIN EĞİTİCİ VE TOPLUMSAL ROLÜ

Damolla'nın doğum tarihi hakkında çeşitli kaynaklarda farklı bilgiler bulunmakta. Damolla'nın Kaşgar'ın Atuş ilçesinde, kimi kaynaklarda 1855 yılında, kimilerinde 1881 yılında dünyaya geldiği belirlitiyor. Bununla birlikte genel olarak, Abdulkadir Damolla'nın 1881-1924 yılları arasında yaşadığı kabul ediliyor.

ABDULKADİR DAMOLLA'NIN HAYATI VE EĞİTİM ÇABALARI

Damolla gençlik çağlarında eğitim ve toplumsal bilinçlenme çabalarıyla halkını bilinçlendirmek için çaba gösterdi. Genç yaşta eğitim alanında aktif bir rol üstlendi. Semerkant ve Ufa gibi yerlerde müderrislik yaparak, dini ve bilimsel konularda dersler verdi. Bu dönemde, eğitim metodolojisi ve içerikleri üzerinde çalışarak, çağdaş eğitim anlayışını benimsemeye başladı.

DAMOLLA'NIN SİYASİ VE TOPLUMSAL MÜCADELESİ

Gençliğinde, halkın cehalet uykusundan uyanması ve yerli burjuvazinin zulmünden kurtulması için mücadele etme hedefiyle hareket eden Damolla bu amaçla, halkı bilinçlendirmek için çeşitli vaazlar vermiş ve toplumsal sorunlara dikkat çekmişti. Damolla genç yaşta "Uyanış", "Birlik ve beraberlik", "İlerleyiş" gibi düşünceler etrafında şekillenen bir ideoloji geliştirmişti. Bu düşünceler, onun ilerleyen yıllardaki faaliyetlerinin temelini oluşturmuştu.

Çinli feodaller ve iş birlikçileri olan bazı din adamları ile sömürgeci Çin güçlerin karşıtlığıyla yüzleşmek zorunda kalan Damolla'da bu durum, onun toplumsal ve siyasi mücadele azmini pekiştirmişti. Damolla ayrıca Uygur Türklerinin özgürlük mücadelesine katkıda bulunmuş ve bu süreçte önemli bir liderlik rolü üstlenmişti. Çinli sömürgecilere karşı halkını savunmak için çeşitli stratejiler ve yöntemler geliştiştiren eğitim kurumları açtı. Çağdaş eğitim yöntemlerini benimsemiş ve halkın bilinçlenmesini sağlamayı hedeflemişti. Bu sayede, halkın kendi haklarını savunma konusunda daha donanımlı hale gelmesini amaçlamıştı.

ABDULKADİR DAMOLLA'NIN SON DÖNEMİ VE ŞEHİT EDİLMESİ

Damolla, Uygur halkının birlik ve beraberlik içinde hareket etmesi gerektiğini savunmuş ve bu yönde teşviklerde bulunmuştu. Halkın sömürgeci Çin güçlerine karşı daha etkili bir direniş göstermesine olanak tanımıştı. Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kuruluşunda önemli bir rol oynan Damolla. bu süreçte halkının haklarını savunmak için aktif bir liderlik üstlenmişti. Hayatını Doğu Türkistan özgürlüğene adayan Abdulkadir Damolla 14 Ağustos 1924'te sabah namazına doğu Çinli katil tarafından kendi evinde şehit edildi.