İran'ın güneyinde bir Türk topluluğu: Kaşkay Türkleri

Şerife Beyza Satılmaz / QHA Ankara

Kaşkay Türkleri, günümüzde millî kimliklerini kaybetme tehlikesi ile karşı kaşıya olan Türk toplulukları içerisinde yer alıyor. Türk dünyasının haber merkezi Kırım Haber Ajansı (QHA) bu kez Kaşkay Türklerinin sesi oldu.

KAŞKAY TÜRKLERİ İRAN’A NASIL GELDİ?

QHA’ya konuşan kaynak, Kaşkayların İran’a gelişinde üç büyük göçe dikkat çekerek, Kaykay Türklerinin İran'a gelişini şu ifadelerle anlattı:

“İlk göç, Büyük Selçuklu Devleti döneminde Salgur Atabeyi’nin Fars eyaletine tayin edilmesiyle başladı. 1050-1100  yılları arasında Hazar Denizi ve Aral Gölü'nün arasındaki Oğuz topraklarından çıkan Kaşkaylar, 3 bin - 5 bin civarı asker ve aileyle gelerek Fars eyaletine yerleşti.

İkincisi, 1423-1500 yıllarında Anadolu'dan gelen Kaşkayların Akkoyunlu döneminde şimdiki Erzurum ilinden İran’ın Kohgiluye dağlarına yerleşen boylar, Avşar oymakları ve diğer boyların göçü.

Fars eyaletine üçüncü göç ise 1501-1600 yıllarında Muğan Erdebil’den gelen Kaşkaylar, 18 bin atlı aileyle birlikte Emir Gazi Şahilu liderliği altında  Şah Tahmasip Sefevi emriyle gerçekleşti.

Bu üç göçten başka küçük göçler de gerçekleşmiştir. Ayrıca Kaşkayıların her boyunun farklı tarihi vardır ve her biri güneye doğru göç etmiştir. Fars eyaleti eskiden önemli bir eyalet olması dolayısıyla Türk hükümdarlar bu eyaleti korumak için asker ve yönetici tayin etmiş, Türk aileleri oraya yerleştirmiştir.”

UZUN YILLAR GÖÇEBE YAŞAYAN KAŞKAY HALKI, İRAN YÖNETİMİ TARAFINDAN ZORLA İSKANA TABİ  TUTULDU. KAŞKAYLARI YERLEŞİK HAYATA ZORUNLU KILMALARININ SEBEBİ NEYDİ VE BU SÜREÇTE NELER YAŞANDI?

Kaşkay Türklerinin, tarihte hanının sözüne önem veren bir halk olduğu ve bu yüzden her zaman birleşip Tahran rejimi ile mücadele ettiği biliniyor. Kaşkay hanları ve büyükleri ise Pehlevi rejimi tarafından tutuklandı ve cezaevine gönderildi.

QHA’ya konuşan kaynak “İran yönetimi Kaşkayları zorla iskan etmeye başladı. Yeni kurulmuş köylerin ismini Farsça ile değiştirdi ki, zamanla halk kendi boy ismini unutsun. Kaşkayları kontrol altına almak için yerleşik hayata zorla geçirdiler.” dedi.

"HERKES DAVARLARI SATIP ŞEHRE GÖÇ ETTİ"

Kaynak etnik grupları asimile etmek için hayata geçirilen Truman Doktrini'nin dördüncü maddesine atıf yaparak “Amerika böyle kızılderilileri kontrol etti ve Pehlevi rejimine göçebe Kaşkayları kontrol etmek için bir plan hazırladı. Göçebe halk için okullar açıldı, resmi dili öğrendiler. Kitaplarda şehirde yaşamanın kurallarını göçebe halka öğrettiler. Bundan sonra halk göçebeliği bırakmaya başladı. Herkes davarları satıp şehre göç etti.” ifadelerini kullandı.

QHA muhabirinin elde ettiği bilgilere göre; Kaşkaylar yerleşik hayata geçmesinin ardından yeni sorunlar da beraberinde geldi. İran yönetimi, geleneksel kıyafetleri yasakladı ve modern giyimi zorunlu kıldı. Bu dönemden sonra halk sokakta, şehirde geleneksel kıyafetlerini giyemedi. Geleneksel kıyafetler, evde, düğünde ve festivallerde giyiliyor artık. Göçebe hayatta hayvancılık yapan Kaşkaylar, şehirlerde iş bulma ve yeni meslek öğrenme zorluğuyla karşılaştılar.

“BUGÜN KAŞKAY HALKI ESKİ YAŞAMINI ZORLA BIRAKAN AMA YENİ MEDENİYETTEN HİÇBİR HAKKI OLMAYAN HALKTIR”

“Bugün Kaşkay halkı, eski yaşamını zorla bırakan ama yeni medeniyetten hiçbir hakkı olmayan halktır.” diyen kaynak şu ifadeleri kullandı:

 “Kaşkay Türkleri, kendi ana dilinde eğitim almayı ve kendi medya kanallarının kurulmasını istiyor. Yerleşik hayata geçen bir halk kendi adına resmi ostan (eyalet) olsun istiyor. Kaşkay İran'da tek halktır ki hiçbir eyaleti yok. Hatta Kürtler, Azerbaycan Türkleri, Beluçlar adına bir eyalet devlet vermiştir ama Kaşkayların bir eyaleti yoktur.”

Kaşkay Türkleri bunun için 2020 yılında Kaşkay adına bir eyalet kurulmasını talep eden bir imza kampanyası başlattı. Ancak bu durum yeterince yankı bulmadı ve sonuçsuz kaldı.

KAŞKAY GENÇLERİNİN YÜZDE 70’İ ÜNİVERSİTE MEZUNU

Kaynak, göçebe halkı için göçen-konan okullar kurulduğunu ama Farsça dilini öğrenmenin mecburi kılındığını aktardı. Ayrıca Kaşkay gençlerinin yüzde 70’inin üniversiteden mezun olduğunu belirtti. Gençler ise şirketlerde, ilçe idarelerinde çalışıyorlar ama yüksek makamlarda değil.

QHA’ya konuşan kaynak, “Tüm sitelerde İran yönetimi tarafından Kaşkayların hâlâ göç etmeye devam ettiği yazılıyor. Ancak mecburi iskan ile Kaşkayların yüzde 95’i yerleşik hayata geçti. Eğer göçebeysek bu isteklerimizin hiçbirine ihtiyacımız yok.”  şeklinde konuştu.

KAŞKAY DİLİNİN KULLANIMI EVDEKİ KONUŞMA İLE SINIRLI KALIYOR

QHA muhabirinin “Kaşkayların eğitim, dil, gelenek ve kültür hayatından biraz bahsedebilir misiniz?” sorusunu şu ifadelerle yanıtladı:

“Kaşkay Türkçesi, Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinin karışmasıdır. Bazen Türkmenceye benziyor. Ortak Oğuz Türkçesi diyebiliriz. Tüm İran'da eğitim dili Farsçadır ve çocuklar okula başlarken başka bir dille eğitim almaları konusunda çok zorlanıyorlar. Çocuk kendi dilini zayıf bir dil hissediyor ve Kaşkay dilinin kullanımı evdeki konuşma ile sınırlı kalıyor. Yavaş yavaş modern şeylerin isminin Türkçesinin yerine Farsçasını öğreniyorlar.”

Bunca sıkıntıya rağmen eski Türk geleneklerini yaşatmaya devam eden Kaşkaylar, belki çadırlarında halı dokuyamıyorlar ama geleneksel Türk tamgalarını modern hayatın içine işliyorlar.  

Gelenek ve kültüre ilişkin ise “Kaşkaylar geleneksel kıyafetlerini düğünlerde ve festivallerde giyiyorlar. Ancak şu an giyimler modernleşmiştir. Eski zamanlarda çadırda halı, kilim dokumalarını şimdiki modern evlere getirmişler. Artık kültür modern hayatın içine işlenerek uyarlanıyor. Mesela kadınlar giyimde yeni modeller üretiyorlar. Buna örnek olarak Kaşkay gelinliklerini gösterebiliriz. Halk, saat dokuyor, koltukların üzerine örtü dokuyor. Modern hayatın etkisi dahilinde kültür devam ediyor.” ifadelerine yer verdi.

İran'ın yıllardır asimile çabaları karşısında Kaşkay Türklerinin etnik ve kültürel değerlerini korumasının en önem sebebinin ise kendi aralarında yapılan evlilikler olduğu kaydediliyor.

KAŞKAY TÜRKLERİ, YENİ İRAN CUMHURBAŞKANI MESUD PEZEŞKİYAN'DAN NE İSTİYORLAR?

QHA'ya konuşan kaynak, Kaşkayların Türk soylu Cumhurbaşkanından kendi adlarına eyalet kurulmasını istediklerini ve en önemlisi ise kendi ana dillerinde Kaşkay çocuklarının eğitim almasını talep ettiklerini belirtti.

Ayrıca Kaşkay Türkleri, “Türk Dili ve Edebiyatı” dersinin İran'da resmi olmasını istiyor.

KAŞKAY TÜRKLERİNİN TÜRK DÜNYASINA ÇAĞRISI:

“Kaşkaylar Türk dünyasından uzak durursa zamanla Farslaşıcak. Kaşkaylar ve Türk dünyası arasında geliş gidiş artarak temas kurulması gerekiyor. Kaşkay gençleri okumak için çabalıyor. Eğer Kaşkay gençleri, Türk devletlerindeki üniversitelerde eğitim alabilirlerse dil öğrenip kimliklerini ve soybirliğini anlayacaktır. Böylece milli kimlik şuuru canlanacaktır. Türk devletlerinin bu noktada burs ve eğitim desteği vermesi oldukça önemli.”