Hazar'da yapılacak olan “Birleştik 2024” tatbikatı bölge için neyi ifade ediyor?

Şerife Beyza Satılmaz / QHA ANKARA

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan savunma bakanlıkları arasında, 4 Nisan 2024 tarihinde, Kazakistan'ın Aktau kentinde "Birleştik 2024" operasyonel-taktik, komuta-personel eğitimi için planlama konferansı düzenlendi. "Birleştik 2024" isimli tatbikatın temmuz ayında Kazakistan’da gerçekleşeceği kaydedildi. 5 ülkenin silahlı kuvvetlerinin katılacağı "Birleştik 2024" isimli tatbikatın Oymaşa tatbikat alanı ve Hazar kıyısındaki Tokmak Burnu'nda düzenleneceği bildirildi. Toplantıda ve tatbikatta Rusya’nın olmaması ise dikkat çekti.

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı  Prof. Dr. Toğrul İsmayıl, Hazar Denizi'nin Türk dünyası ve Rusya açısından önemini, “Birleştik 2024” tatbikatını ve  Rusya’nın tatbikatta yer almamasını Kırım Haber Ajansı (QHA) için yorumladı.

"HAZAR DENİZİ, TARİHİN BELLİ BİR DÖNEMİNDE TÜRKLERİN İÇ DENİZİ NİTELİĞİ TAŞIMAKTAYDI"

Hazar denizinin önemini Türk dünyası ve Rusya olmak üzere iki açıdan değerlendirebilir misiniz?

Prof. Dr. Toğrul İsmayıl:  Hazar Denizi, aslında bir göl olmasına rağmen büyüklüğü ve genişliği açısından, deniz suyunun tadından dolayı deniz olarak kabul edilmiştir. Tarihin belli bir döneminde Türklerin iç denizi, iç gölü niteliği de taşımaktadır. Ruslar bölgeye inince tabii ki, Rus devletinin de buraya çıkışı ve diğer devletlerle birlikte beş devletin İran ve üç Türk Cumhuriyetinin (Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan) bu denize çıkışı var. Uzun süre deniz statüsü üzerine görüşmeler devam ediyordu. Şimdilik bu mesele de çözülmüş şekildedir. Nitekim esas güç olan Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan'ın görüşleri de Hazar'ın statüsü üzerine aynıydı ve bu etkin oldu. Türkmenistan da kabul etti, İran da kabul etmek zorunda kaldı. Yani burada bir realite var. Uzun süre Sovyet veya Çarlık Rusya döneminde tek askerî güce sahip olan ülke Rusya idi. Şimdi diğer cumhuriyetlerin burada belirli şekilde askerî ve ticarî gücü var. Kapalı denizdir ve direkt okyanusa çıkışı Rusya üzerinden Volga Nehri ve Don Nehri ile Azak Denizi üzerinden Karadeniz'e çıkış var.

Azerbaycan'ın mesela Hazar'a giremeyen çok sayıda ticari gemileri söz konusudur. Bir nevi şöyle, deniz-kara ticaretinde orta noktada yer alan bir denizdir. Bu açıdan statüsü önemlidir. Aynı zamanda Hazar Denizi, petrol ve doğal gaz zenginlikleriyle de bilinir. Hem Azerbaycan açısından hem de Kazakistan, Türkmenistan ve dolayısıyla bu ülkeler üzerinden gelebilecek demiryollarının da çok eski zamandan Ro-Ro gemileriyle  Kazakistan ve Türkmenistan üzerinden Bakü'ye geldiği, oradan da Türkiye üzerinden Avrupa'ya nakledildiği de bilinmektedir.

"BU YOL ÇARLIK RUSYA DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE KADAR TİCARET YOLU OLARAK KULLANILMAKTADIR"

Rusya açısından da öneme sahip. Hazar’ın direkt deniz üzerinden İran'a bağlantısı var. Volga Nehrinden İran sınırlarına kadar uzanan ticaret tarihen olmuş ve deniz üzerinden bölgeye hâkimiyet kurma, gücünü artırma meselesi var. Yani Baltık Denizi'nden direkt Hazar'a çıkış da söz konusu. Dolayısıyla bu güzergâhı alternatif ticaret yolu olarak tarihen kullanmışlar. Çarlık Rusya döneminden günümüze kadar bu yol ticaret yolu olarak kullanılmaktadır. Hâlâ da devam ediyor. Bu da önemli meselelerden biridir.

Rusya Federasyonu'nun Sovyet döneminden Ermenistan arazisinde askeri üssü var. Gürcistan'la ilişkiler bozulduktan sonra demiryollarını kullanamayan Rusya, 2008 savaşından sonra Potin Limanı'nı da kullanamadı. Oradaki askeri üssüne askerler, silah, ruhsat, yedek mühimmatı gibi teçhizatlar İran limanına, oradan da kara yoluyla İran'dan Ermenistan'a gönderilmektedir. Maliyeti fazla ama bu da alternatif güzergâh. En azından bu örnek bile Hazar'ın şu andaki önemini göstermektedir. Aynı zamanda Rusya, Hazar da askerî gemilere sahip ki, bunların da bölgedeki gücünü göstermekte. Mesela Suriye meselesinde Suriye'deki DAEŞ gruplarına, Hazar’daki gemilerden füzelerle saldırdığı da bilinmektedir.

“BİRLEŞTİK 2024” GÜZERGÂHIN GÜVENLİĞİ AÇISINDAN YÜRÜTÜLEBİLECEK ASKERΠBİR TATBİKATTIR"

“Birleştik 2024” adlı tatbikatta Rusya'nın olmaması neyi ifade ediyor? Bunu nasıl yorumlayabiliriz?

Prof. Dr. Toğrul İsmayıl:  Rusya, Kolektif Güvenlik Anlaşma Örgütünün başını çekmekte ve o ayrı bir örgüttür, güvenlik örgütüdür. Rusya'nın bölgedeki çıkarları farklıdır. Bu tatbikata katılan ülkeler hepsi bu Güvenlik teşkilatının üyesi değil. Bu nedenle tatbikat bölgesel bir tatbikat. Mesela Türkmenistan katılmamış. Çünkü Türkmenistan zaten aktif tarafsızlık ilkesini takip eden bir devlettir. Güzergâhın, yani merkezi Asya'dan Güney Kafkaslara tatbikatın yapıldığı yerler önemli. Bir nevi güzergahın güvenliği açısından yürütülebilecek askerî tatbikattır. Son dönemlerde özellikle ticaret yolları, lojistik, bu bölgedeki enerji hatları ve diğer meseleler de aktif şekilde gelişmektedir. Kazakistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Pakistan'a kadar hatta Çin'e kadar bu bölgede yeni güzergâhlar söz konusudur. Ticaret güzergâhları ve buradaki ticaret hacmi Rusya-Ukrayna savaşından dolayı artmaktadır. Bu nedenle bu tür tatbikat ilk derecede bölgenin güvenliği açısından önem arz etmektedir.

"BU TÜR TATBİKATLAR; LOKAL, İKİLİ, ÜÇLÜ ŞEKİLDE VEYA ÇOK SAYIDA BÖLGE DEVLETİNİN KATILMASIYLA ARTACAKTIR"

Son dönemde merkezî Asya cumhuriyetleri ile Azerbaycan ve Türkiye arasında, ister Türk Devletler Teşkilatı çerçevesinde, ister ikili veya üçlü çerçevede çok sayıda görüşmeler, anlaşmalar yapılmaktadır. Bu da bölgenin önemini öne çıkarmakta. Bunun yanı sıra ticaret yollarının bu güzergâh üzerinden geçmesi ve bunun güvenliğinin teminatı önem arz etmekte. Bu nedenle bu tür güvenlik meselelerinde çok sayıda bölge devletinin katılmasıyla veya lokal, ikili, üçlü şekilde de bu tür tatbikatların artacağını söyleyebiliriz. Bu durum, gittikçe bölgenin öneminin öne çıktığını göstergesidir.