İlk Türk kadın gazeteci: Selma Rıza

Kürşat İsmayıl

Selma Rıza, Türk gazetecilik dünyasının ilk kadın gazetecisi olarak tarihte yer edindi. Selma Rıza bunun yanı sıra tanınmış bir kadın hakları savunucusu ve yazardı. 1872'de İstanbul'da seçkin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Şura-yı Devlet ve Meclis-i Âyan üyesi Ali Rıza Bey, annesi Macar asıllı Naile Hanım’dır. Ağabeyi Ahmed Rıza, Türk siyaset hayatının önemli isimlerinden biridir.

İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİNİN TEK KADIN ÜYESİ

Ağabeyi Ahmed Rıza 1889’da eğitim için Fransa’ya gittiğinde, Paris’te faal bir şekilde görüşlerini sürdüren Jön Türk hareketine katıldı. Bir süre sonra Selma Rıza da ağabeyinin yanına Fransa’ya gitmiş, orada Sorbonne Üniversitesinde eğitim görmüştür. Paris’te geçirdiği on yılın ardından İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Paris çevresine dahil oldu. Selma Rıza, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin tek kadın üyesi unvanına sahiptir. Uzun bir süre Meşveret ve Şuray-ı Ümmet Gazetesi’nde çalışan Rıza, ilk Türk kadın gazeteci unvanını Paris’teki gazetecilik faaliyeti döneminde kazandı. 1899’dan itibaren kadınlar sosyal hayattaki konumları üzerine araştırmalarda bulunan Rıza, bu konuda uzman kabul edildi.

1908’de yaşanan II. Meşrutiyet’in ardından İstanbul’a geri döndü. İstanbul’da yaşadığı dönemde Hanımlara Mahsus Gazete ve Kadınlar Dünyası gibi önemli kadın dergilerinde yazmaya devam etti. 1908 ile 1913 arasında Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin (Kızılay) Genel Sekreteri görevini üstlendi. 1916 yılına gelindiğinde, Selma Rıza Osmanlı’da kızların eğitimini ve kültürel gelişimini sağlamak için Kandilli’de bulunan Adile Sultan Sarayı’nı; Kandilli Adile Sultan İnas Mekteb-i Sultanîsi’ne çevirdi. Bu eylemiyle Türkiye’nin ilk yatılı kız lisesinin de açılmasını sağladı.

Türk edebiyatının ilk kadın yazarı olan Selma Rıza, Paris yıllarında Uhuvvet romanını yazmasına rağmen bunu hiçbir zaman yayımlamadı. Romanın kaleme alınışından yüz sene sonra Kültür Bakanlığının girişimiyle 1999’da Uhuvvet yayımlandı. Uhuvvet, Türk kadınının toplumsal konularda bilinçlenmesini amaçladı. Rıza, romanda cariyeliğin ve görücü usulü evliliklerin trajik sonuçları üzerine eğildi. Romanın önemli iki ana karakteri olan Sabiha ve Meliha, iki kanadın çatışmasını yansıtır. Selma Rıza hayalindeki Türk kadını imajını ise Meliha'ya yükler. Uhuvvet, Türk kadınının edebiyat alanında gerçekleştirdiği ilk adım olmasının yanında kadın hakları konusunda da yenilikçi fikirler barındırması bakımından kıymetli eser olarak hafızalarda yer almaktadır.

Türk kadınının haklarını elde etmesi yolunda önemli faaliyetlerde bulunmuş ve arkasında büyük bir miras bırakmış Selma Rıza, 1931'de hayatını kaybetmiştir.