Türk devlet adamı, hukukçu ve tarihçi Ahmed Cevdet Paşa

Osmanlı Devleti'nin son dönemine damgasını vuran, büyük âlimi, hukukçu, devlet adamı ve tarihçi Ahmed Cevdet Paşa, 6-27 Mart 1823) Bulgaristan’ın Lofça kasabasında dünyaya geldi. Asıl adı Ahmed olup Cevdet mahlasını İstanbul’da öğrenim gördüğü sırada şair Süleyman Fehîm Efendi tarafından kendisine verildi. Ahmed Cevdet Paşa, çok yönlü kimliğiyle 19. yüzyıla damgasını vuran bir devlet adamı olarak tarihe geçti. Cevdet Paşa, 26 Mayıs 1895'te İstanbul'da hayata gözlerini yumdu.

HUKUKÇU, TARİHÇİ VE MÜTEFEKKİR BİR DEVLET ADAMI: AHMED CEVDET PAŞA

Tanzimat devrinin önde gelen şahsiyetlerinden olan Cevdet Paşa, son asır Türk-İslâm ilim âleminin mümtaz simalarından biridir. Ahmed Cevdet büyük bir devlet adamı olduğu kadar aynı zamanda tarihçi, hukukçu, mütefekkir, edip, eğitimci ve sosyolog olarak eserler verdi. Henüz genç bir medrese öğrencisiyken bilgisi, birikimi ve zekası ile hocalarının dikkatini çekti.

Genç yaşta İslâmî ilimlerle birlikte Arapça ve Farsça’yı çok iyi bir şekilde öğrendi ancak aynı zamanda Fransızca'yı da iyi derecede biliyordu. Ahmed Cevdet Paşa, bu şekilde Batı tarih kitaplarını ve kanunlarını okuma ve anlama fırsatı yakaladı.

OSMANLI HUKUKUNA KAZANDIRDIĞI "MECELLE" ESERİ

Cevdet Paşa’nın İslâm ve Osmanlı hukukuna kazandırdığı en önemli eser şüphesiz Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye oldu. Eser, bütün İslâm devletlerinde İslâm hukuku alanında hazırlanan ilk kanun olma özelliğine sahiptir. Cevdet Paşa’nın bu kanunun ortaya çıkmasındaki rolü, Mecelle’yi hazırlayan heyetin başkanı sıfatıyla sadece kanunun hazırlanmasında değildi. Bu noktaya gelmeden önce Fransız medenî kanununun alınmasını isteyenlere ve bu arada en başta Sadrazam Âlî Paşa ile Fransız büyükelçisi De Bourée’ye karşı vermiş olduğu mücadele sonunda Code Civile’in iktibası yerine millî bir kanunun hazırlanması fikrini kabul ettirmesi ve bu fikre sonuna kadar sahip çıkarak Mecelle’nin tamamlanmasını sağlaması en az telifindeki emeği kadar önemlidir.

İbn Haldun'un "Mukaddime" adlı eserinin Osmanlı Türkçesine tercümesini yapan Ahmed Cevdet, teftiş için gönderildiği yurt içi ve yurt dışındaki denetlemelerinde ve ıslah faaliyetlerinde de gösterdiği başarılara bağlı olarak ikinci rütbeden "Nişan-ı Osmani" ile ödüllendirildi. Bu başarılardan sonra Sultan Abdülaziz tarafından şeyhülislamlığa getirilmesi beklenen Ahmed Cevdet Efendi, 1866’da ilmiye sınıfından mülkiye sınıfına nakledilerek paşa oldu ve Maraş, Urfa, Zor sancakları ve Adana eyaletinin birleştirilmesiyle oluşturulan Halep valiliğine tayin edildi. 

Mustafa Reşid Paşa’nın etkisiyle elden geldiğince sade bir dil kullanmayı tercih eden Cevdet Paşa, gerek Arazi Kanunnâmesi ve Mecelle, gerekse kaleme almış olduğu diğer kanun ve nizamnâmelerle Türk hukuk dilinin oluşmasında önemli bir role sahiptir. Ahmed Cevdet Paşa, Mecelle, Tarih-i Cevdet, Tezakir, Kısas-ı Enbiya başta olmak üzere 21 civarında eser ortaya koymuş ve bu eserlerin büyük bir çoğunluğu başyapıt olarak kabul edilmektedir. 

Kaynak: İslam Ansiklopedisi / Cevdet Paşa