Bir Türkistan mücadele insanı Dr. Baymirza Hayit
Stalin terörünün bütün Türkistan'ı sardığı bir dönemde, bulunduğu bölgede mücadele eden, ilmi cephede eserler veren ve öğrenci yetiştiren Dr. Baymirza Hayit, vefatının 17. yılında saygıyla anılıyor.
Hayit'in ömrü dünya savaşlarının ortasında geçti. Şimdiki Özbekistan sınırları içerisinde bulunan Yarkorgan köyünde dünyaya gelen Hayit, ilerleyen zamanlarda Stalin terörüne ve Rusların baskıcı potikalarına karşı halkı bilinçlendirmek için büyük mücadeleler verdi. Çarlık Rusyası'nın yıkılması ve yeni düzenin temini konusunda Sovyet Rusya'nın baskıları ve Türklere yaptıkları zulümler içerisinde çocukluğunu geçiren Hayit'in ömrü mücadele ile geçti.
TÜRK DÜNYASINA ADANAN BİR ÖMÜR: TARİHÇ VE FİKİR ADAMI BAYMİRZA HAYİT
Tarihçi, fikir adamı, yazar olan Baymirza Hayit, 1917 yılında bugünkü Özbekistan'ın Nemengan iline bağlı Yarkorgan köyünde doğdu. Annesinin adı Rabiya, babasının adı Hayit Mirza Mahmutmirzaoğlu'dur. 9 çocuklu çiftçi bir ailenin çocuğu olan Baymirza Hayit, çocukluk yıllarında Sovyetlerin kızıl terörünün dehşetini yaşadı.
1923 yıllında Hayit'in ilk eğitim hayatı mahalle mektebinde din eğitimiyle başladı. Bir yıl sonra Cedit Mektebine yazılan Hayit, Okulun dördüncü sınıfından Namangan Vilayeti Talim Terbiye Teknikleri Okuluna geçti. Yazmaya ve okumaya son derece meraklı olan Hayit ilk yazılarını okulun duvar gazetesi olan "Bizim Fikir"de neşretti. Okuldaki müsamere ve şiir günlerinde dikkatleri üzerine çeken Hayit, kısa bir süre sonra Türkistan milliyetçi aydınlarından olan Süleyman Çolpan, Gafur Gulam, Safizade ve Refik Mümin ile tanıştı. Çolpan'ın özel alakasına erişti.
Ceditçi ve Türk dünyası için hizmet eden Türkistan aydınlarının, toplandığı Çınaraltı kahve muhitinde büyükleriyle bir araya geldi. Çınaraltı muhiti, Hayit'in daha sonraki yıllarını aydınlatacak olan tarih ve millet şuuru alması yolunda önemli bir okul vazifesi gördü.
STALİN TERÖRÜNÜN SARDIĞI TÜRKİSTAN
1933 yılı genç Hayit'in hayatında bir dönüm noktası oldu. Çünkü bu yıllar Stalin'in harekete geçip Türk dünyası için hizmet eden Türkistan aydınlarını katletme hareketinin başladığı bir dönemdi. Sözde halk düşmanı suçlamasıyla, bütün Türkistan aydınları katletilmişti. 1943'te yüksek okul sınavını kazanan Hayit önce Andican vilayeti Ziraat Okuluna, ardından Hokand vilâyetinde Tıp Fakültesine girse de, sonradan Taşkent Üniversitesi'nin Tarih Fakültesi'ne kaydoldu.
Hayit'in yetişmesinde önemli rolleri olan Özbekistan Milli İttihat Partisi Başkanı Feyzullah Hocayev, Özbekistan Komünist Partisi Sekreteri Ekmel İkram, büyük şairlerden Abdülraif Fıtrat ve Süleyman Çolpan gibi tanınmış simalar ve öğretmenler katledilmişti.
BİR TÜRKİSTAN MÜCADELE ADAMI
Daha sonra Türkistan Fedailer Komitesi Başkanı Veli Kayyum Han’ın Alman komutanına ricası üzerine Hayit, Berlin’e giderek Milli Komite'nin idari işlerinde çalıştı. 1945 yılında ABD ordusu tarafından hapse atıldı. Nürnberg savaş suçlularının bulunduğu kampa gönderildi. Nazi olmadığı, Türkistan’ın bağımsızlığı için mücadele ettiği anlaşılarak aklandı. Eylül 1945'te tekrar ABD ordusu yeniden tarafından tutuklandı. Savaştan sonra Gerhard von Mende’nin yardımları ile Münster Üniversitesinden mezun oldu. Bilimsel çalışmalarına Almanya’da başladı. Eserlerini; Türkçe, Almanca, İngilizce ve Arapça olarak kaleme aldı. Makaleleri ise Türkiye Türkçesi, Özbek Türkçesi, Almanca, İngilizce, Farsça, Arapça olarak muhtelif dergilerde yayımlandı.
Türk dünyasının büyük mücadele ve fikir adamı Dr. Baymirza Hayit Köln'de tedavi gördüğü hastanede, 31 Ekim 2006 tarihinde 88 yaşında vefat etti.
HAYİT'İN BAŞLICA ESERLERİ
Türkistan im XX. Jahrhundert (1956)
Sowjetrussische Orient Politik am Beispiel Turkestans (1962)
Die Wirtschaftsprobleme Turkestans(1964)
Turkestans zvvischen Russland Und China (1974)
Türk Dünyasında Rus Emperyalizminin İzleri (1975)
Turkestan im Herzen Euroasiens (1980)
Esir Türkler (1966)
Komünist Emperyalizmin Karşısında Türkistan (1962)
Komünizm ve Türk Dünyası (1971)
Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslâmın Bazı Meseleleri (1987).
Web.tv
