Gelenek Haberleri - Son Dakika Gelenek Haber Güncel Gelişmeler

Kazak kültüründen kadim bir gelenek: Betaşar

Konargöçer kültürün doğrudan izlerini taşıyan Kazak kültürü, birçok kadim geleneğe ev sahipliği yapar. Bu geleneklerden betaşar ise Kazak Türkleri tarafından saygı duyulan bir gelenek olarak, geçirdiği çeşitli dönüşümlerle günümüze kadar kültürde yaşatılmaya devam ediliyor. Öyle ki; eski zamanlarda gelin ve damadın birbirlerini düğün öncesinde görememesi sebebiyle ortaya çıkan bu gelenek, 2024 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Kültür ve Bilim Örgütü (UNESCO) tarafından İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne dâhil edildi. Betaşar geleneğine göre; gelin yüzünü damada ve damadın akrabalarına bir ritüel eşliğinde açar. Bet (yüz) açmak fiilinden gelen bu uygulama zamanla gelenekselleşir ve Kazakistan kültüründe yerini alır. Bununla birlikte bu ritüel eskiden gelin, oğlan evine gittiğinde; günümüzde ise gelin, toy (düğün) yerine geldiğinde yapılır. DUVAK GİYME TÖRENİ Betaşar için öncelikle bir duvak giyme töreni yapılır. Gelinin annesi kızına, nesilden nesile aktarılan saukele (Kazak Türkü kızlarının geleneksel şapkası) ve jelek adı verilen duvak giydirir. Bu sırada kızın yengeleri ise bu sırada Jar, jar (Yar, yar) şarkısı söyler: Jazğıturı aqşa qar javmaq qayda, jar-jar! (İlkbaharda akça kar yağmak nerde, yar yar!) Qulın-tayday ayqasqan oñ jaq qayda, jar-jar! (Kulının tayla kucaklaştığı güzel yer nerde, yar yar!) Qanşa jaqsı bolsa da qayın atamız, jar-jar! (Ne zaman iyi olsa da kayın atamız, yar yar!) Aynalayın äkemdey bolmaq qayda, jar-jar! (Seveyim, babam gibi olması nerde, yar yar!) Bir tolarsaq, bir tobıq sanda bolar jar-jar! (Bir dizden aşağı, bir topuk sayıda olur, yar yar!) Qırıq kisiniñ aqılı handa bolar, jar-jar! (Kırk kişinin aklı handa olur, yar yar!) Şeşem-ay! - dep jılama, bayğus qızdar, jar-jar! (Babam hey! - diye ağlama, bahtsız kız, yar yar!) Şeşeñ üçin qayın eneñ onda bolar, jar-jar! (Baban için kayın atan orda olur, yar yar!) Duvak giyme töreninden sonra gelin, yengeler veya görümceler; toya gelen misafirlerin olduğu yere gelir. Gelin, yengeler veya görümceler; üzerinde on iki hayvanlı Türk takvimi motifi olan ve doğurganlığı simgeleyen kuzu postunun veya beyaz bir halının üzerinde durur. Damat tarafından bir akın (şarkıcı, ozan, şair), yengelerin yanına gelir. Akın; gelinin güzelliğini, gençliğini ve gösterişini övdükten sonra, kocasına nasıl hürmet edeceği, kocasının kardeş ve akrabalarına nasıl davranıp saygı göstereceği, eve gelen misafire nasıl davranması gerektiği konusunda geline nasihatlerde bulunulur. Sonrasında akın, damat, damadın akrabaları ve ataları için dombra eşliğinde doğaçlama şarkılar söyler. ATALARA SAYGI VE SELAM Şarkıların karşılığında akına damadın ailesi tarafından körımdik (hediye) verilir. Bu sırada gelin, adı anılan her bir kişinin önünde saygıyla eğilir ve bu geleneğe ise, salem alu adı verilir. Daha sonrasında akın, gelinin yanına gelir ve dombrasının ucuyla yüzündeki jeleği kaldırır ve böylece gelinin yüzü görülür. Kayın ene (kaynana), artık ailesinin bir ferdi olan gelinini karşılar. Damat gelinin yanına gelir ve elini tutar. Yaşlı akrabalar ise, evlilikleri bereketli olsun diye yeni evlilerin üzerine tatlı ve şaşu atar. Misafirler de bu şaşulardan alıp, yeni evlilerin bereketlerinden nasiplenmeye çalışırlar. Yeni gelin ve damadın yoluna ak yol adı verilen beyaz halı serilir. Ak yol, bu evliliğin tertemiz, mutlu ve huzurlu başlayıp sonsuza kadar devam etmesi anlamına gelir. KÜLTÜR AKTARIMINDA BETAŞAR Betaşar Kazak kültüründe; büyükannelerden torunlara aktarılarak yaşatılır. Saukele ve duvağın yapımı ise bir el sanatı olarak usta-çırak ilişkisi içerisinde ya da aile ortamında öğrenilir. Akın olabilmek ise çok katmanlı bir eğitimden geçer. Bu bakımdan betaşar, hem bir gelenek hem de bir zanaatın parçası olarak yaşatılmaya devam eder.

Paylaşılan yemekle beraber kutun da geçtiğine inanılan bir Kazak geleneği: Sarkıt

Sarkıt geleneği; Kazakistan kültüründe birlik ve beraberliğin yemek yoluyla paylaşılmasını yansıtıyor. Cömertliği, misafirperverliği ve paylaşma sevincini yaşatan bir gelenek olarak aktarılmaya devam ediyor. Geleneğe göre; düğün, cenaze ve aile toplantıları gibi kültürel etkinliklerde; ikram edilen yiyecekler, gelen misafirlere veriliyor ve misafirler yemekleri evlerine götürüyor. Bununla beraber Sarkıt geleneği Kazakistan’da hâlâ yaşatılıyor. Kazak Türkleri, düğün ve cenaze gibi toplumun bir araya geldiği günlerden yiyecekler alıyor ve onları evlerine götürüyor. Aynı zamanda misafir için yapılan ikramların, evden ayrılırken misafirlere verilmesi de sarkıt adını alıyor. Böylece hiçbir misafir evden aç ayrılmıyor; yemek paylaştıkça bereketleniyor. Öyle ki misafirlerle yenilen yemekten sonra ev sahibi, gelen her misafire poşet veriyor ve masada bulunan her yemekten almasını istiyor. DÜĞÜNLERDE SARKIT GELENEĞİ Kazak kültüründe düğün sonlarında, garsonlar düğüne gelen misafirlere ikramlardan dağıtıyor. Kazak kültüründe bu ikramlar et ürünlerinden oluşuyor; büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar kesiliyor. Ayrıca gelen her misafir için ayrı tabaklar hazırlanıyor. Sıbaga tabakta, düğün veya ziyafet gününe katılamayan saygın ve yaşlı kimselere orta kemik, omurga, bel omurga ve kaburga, kuyruk yağı ikram edilirken; oşak tabakta toyda veya taziye evlerinde kesilen koyundan hazırlanan yemekler, gelen komşu, akraba ve tanıdıklara ikram ediliyor. "NE YERSEN OSUN SEN" Bu bakımdan Kazak Türklerinin yemeğe kutsiyet atfetmesi, sarkıt geleneğini daha da önemli bir hâle getiriyor ve sarkıt sunma geleneğinin ortak nimetler için bir umudu yansıttığına inanılıyor. Bu sebeple sarkıt aynı zamanda, kutlanan düğünün kutunun da paylaşılması olarak da görülüyor. Aynı zamanda kutlamalara katılan misafirler; niteliklerinin gelecek nesillere ilham verebileceğini umarak batırıs (savaşçılar) veya akınıs (şairler) gibi önde gelen şahsiyetlerle ilişkili yiyecek porsiyonları alabiliyor. Öte yandan cenazeye gelenler de bu inançla yemekleri evlerine götürmekten kaçınıyor. Çünkü yas tutan ailenin yasının evlerine gireceklerine inanıyorlar.

Kırım Tatarlarında koku çıkarma adeti

Kırım Haber Ajansı (QHA), Kırım Tatarlarının bayram geleneğinin bir parçası olan koku çıkarma adetinin ayrıntılarını, Kırım Derneği Genel Merkezinde faaliyet gösteren Qalaqay Kırım Tatar Mutfağı Aşçısı Sema Sunel Şilit'e sordu. QHA, Kırım Tatarlarının kendilerine özgü kültürlerinin bir parçası olan koku çıkarma adetinin ayrıntılarını, Kırım Derneği Genel Merkezinde faaliyet gösteren Qalaqay Kırım Tatar Mutfağı Aşçısı Sema Sunel Şilit'e sorduhttps://t.co/dqVCiP812i pic.twitter.com/xJvCDQDOKO — QHA - Kırım Haber Ajansı (@qha_kirimhaber) June 27, 2023 Kırım Tatarlarının yüzyıllardır devam ettirdiği adetlerinden koku çıkarma; bayram, kandil, cenaze, düğün gibi önemli günlerde birbirinden meşhur ve lezzetli Kırım Tatar aşlarının kızartılması ile gerçekleştiriliyor. KIRIM TATARLARINDA KOKU ÇIKARMA ADETİ Özellikle kandil akşamları ve dini bayramların öncesinde yerine getirilen bu adette asıl amaç; insanların sevdikleriyle, komşularıyla paylaşımı, beraberliği, kaynaşmayı ve dostluğu artırmak. Kırım Derneği Genel Merkezinde faaliyet gösteren Qalaqay Kırım Tatar Mutfağı Aşçısı Sema Sunel Şilit, Kırım Tatarlarının kadim adetini bizlere aktarırken hazırlanan geleneksel aşlar arasında çibörek, un helvası, ulkum, keşmeşe gibi lezzetlerin yer alabileceğini söylüyor. Bir nevi haberleşme, kaynaşma vesilesi olan bu ritüelde, kızartılmış hamur işleri komşulara ikram ediliyor. Ortak yenilen Kırım Tatar aşları vesilesiyle, ikram sahiplerinin ölmüşlerinin ruhlarına dualar okunuyor.

#Gelenek

Kazak kültüründen kadim bir gelenek: Betaşar

Paylaşılan yemekle beraber kutun da geçtiğine inanılan bir Kazak geleneği: Sarkıt

Kırım Tatarlarında koku çıkarma adeti