Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığı: Bölünmüş dünyada güven inşa etmek için aktif bir felsefe
Dilara Dilşah KAYA / QHA Ankara
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulunun 21 Mart 2025 tarihli 79. oturumunda "Türkmenistan'ın Daimi Tarafsızlığı" başlıklı karar, kurul nezdinde üçüncü defa oy birliğiyle kabul edildi. Orta Asya- Avrupa Birliği Uzmanı, tarihçi Derya Soysal; daimi tarafsızlık statüsünün Türkmenistan için önemini, statünün Türkistan coğrafyası ve Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) için ne anlama geldiğini Kırım Haber Ajansına (QHA) değerlendirdi.
“TÜRKMENİSTAN’IN TARAFSIZLIĞI, ÜLKENİN EN TEMEL DEĞERLERİNDEN BİRİDİR”
Türkmenistan Anayasası’nın 1. maddesinde ülkenin daimi tarafsızlık statüsüne sahip olduğunu, bunun Türkmenistan'ın iç ve dış politikasının temelini oluşturduğunu kaydeden Uzman Derya Soysal; “Türkmenistan’ın tarafsızlığı, ülkenin en temel değerlerinden biridir ve anayasada yer alan bir ilkedir” ifadelerini kullandı. Soysal, söz konusu anayasal düzenleme hakkında ise şöyle konuştu:
Bu anayasal düzenleme, Türkmenistan’ın tarafsızlık ilkesini devletin temel yapısına entegre ettiğini ve uluslararası ilişkilerde barışçıl, bağımsız bir duruş sergilemeyi taahhüt ettiğini göstermektedir.
ÜLKE, DAİMİ TARAFSIZLIĞININ 30. YILINI KUTLUYOR
Uzman Soysal, QHA’ya yaptığı değerlendirmede; Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığının Birleşmiş Milletler tarafından ilk olarak 12 Aralık 1995 tarihinde kabul edildiğini belirtti. Uzman, "Türkmenistan, daimi tarafsızlık statüsünü her yıl 12 Aralık’ta coşkuyla kutlamakta ve bu günü ülkenin en önemli bayramlarından biri olarak kabul etmektedir. Bu yıl, Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığının 30. yılı kutlanmaktadır" ifadelerini kullandı.
Soysal, statünün kabul edildiği günden bu yana Türkmenistan’ın hem bölgesel hem de küresel düzeyde barış mesajları verdiğinin ve barışı desteklediğinin altını çizdi. Uzman, aynı zamanda Türkmenistan hükûmetinin daimi tarafsızlığın 30. yılı vesilesiyle 2025 yılını “Barış ve Güven Yılı” ilan ettiğini ve dünya genelinde barışı teşvik eden etkinlikler düzenlemeye başlandığını belirtti.
TÜRKMENİSTAN’IN TARAFSIZLIĞI, BÖLÜNMÜŞ BİR DÜNYADA GÜVEN İNŞA ETMEK İÇİN AKTİF BİR FELSEFE
Değerlendirmesinde uluslararası organizasyonların toplumda barış ve güvenin önemine dikkat çekilmek için programlar düzenlediğini belirten Soysal; 26 Mart 2025’te Brüksel’deki Avrupa Parlamentosunda gerçekleşen, kendisinin de katılım sağladığı “Barış ve Güvenin Güçlendirilmesinde Tarafsızlığın Rolü” başlıklı özel oturuma da değindi. Oturumun Türkmenistan Meclisi ile Türkmenistan’ın Brüksel Büyükelçiliği tarafından düzenlendiğini aktaran uzman, toplantıya Türkmenistan Meclisinden temsilcilerin, Avrupa Parlamentosu üyelerinin ve birçok davetlinin katıldığını dile getirdi.
Oturumda, Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasının tarihsel gelişiminin yasal temelleri ve başarıyla uygulanan diplomatik girişimlerin ele alındığını kaydeden Soysal, Türkmenistan’ın Brüksel Büyükelçisi Sapar Palvanov’un burada yaptığı konuşmaya da değindi. Büyükelçi Palvanov’un konuşmasında Türkmenistan’ın barış politikalarını Avrupa’nın önde gelen uzmanlarına, parlamenterlerine, diplomatlarına ve gazetecilerine aktardığını belirtti. Soysal, Büyükelçinin, Türkmenistan’ın tarafsızlık ilkesinin pasif bir duruş olmadığını, aksine devletler arasında bir köprü, barış için bir platform ve bölünmüş bir dünyada güven inşa etmek için aktif bir felsefe olduğunu vurguladığını aktardı.
Uzman Soysal, kendisinin de Türkmenistan’ın barış ve güveni destekleyen bu girişimlerine Belçika’dan katkıda bulunmaya çalıştığını ifade etti.
STATÜ, KOMŞU ÜLKELERLE DENGELİ VE BARIŞÇIL İLİŞKİLER KURMASINA OLANAK TANIYOR
Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasının Türkistan coğrafyası için önem taşıdığını belirten uzman, ülkenin bu statü sayesinde bölgedeki istikrarın sağlanmasına katkıda bulunduğunu belirtti. Soysal, durumu şu cümlelerle örneklendirdi:
“Örneğin, Türkmenistan, Tacikistan iç savaşı sırasında tarafsız bir duruş sergileyerek, çatışmanın çözümünde önemli bir arabulucu rolü üstlenmiştir. Ayrıca, Afganistan’a insani yardım sağlayarak bölgedeki barış ve istikrara destek olmuştur. Türkmenistan’ın tarafsızlık statüsü, komşu ülkelerle dengeli ve barışçıl ilişkiler kurmasına olanak tanımaktadır. Bu yaklaşım, Türkistan coğrafyasında güven ve iş birliğini artırarak bölgesel istikrarın güçlenmesine katkı sağlamaktadır. Özellikle enerji kaynaklarının paylaşımı ve ticaret yollarının güvenliği konularında, tarafsızlık politikası yapıcı bir rol oynamaktadır.”
"TÜRKMENİSTAN, TÜRKİSTAN COĞRAFYASININ GELİŞİMİ İÇİN ÖNEMLİ BİR ROLE SAHİP"
Türkmenistan’ın Hazar Denizi’nde önemli bir limana sahip olduğunu vurgulayan Soysal, Türkmenbaşı Limanı aracılığıyla Avrupa Birliği ile ilişkilerin güçlendirildiğini belirtti. Uzman, “Daimi tarafsızlık statüsü sayesinde, AB ile ikili ilişkiler güven üzerine kurulmakta ve bu da bölgenin gelişimi için önemli bir rol oynamaktadır.” ifadelerini kullandı. Ayrıca Soysal, geçmişte Türkistan’da artan gerilimler göz önüne alındığında Türkmenistan’ın barışçıl politikaları ve diplomatik ilişkilerinin komşu ülkelere örnek teşkil ettiğini kaydetti. Soysal, “Türkmenistan’ın tarafsızlık politikası, bölgedeki barış ve istikrarın sağlanmasına önemli katkılarda bulunmaktadır.” şeklinde konuştu.
“TÜRKMENİSTAN, TDT BÜNYESİNDE DİPLOMATİK İŞ BİRLİKLERİNİN ARTMASINA KATKI SAĞLAYABİLİR”
Türkmenistan’ın sahip olduğu statüyü Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) bünyesinde de inceleyen uzman, ülkenin teşkilat içerisindeki gözlemci üye statüsünün daimi tarafsızlık ilkesinin bir yansıması olduğunu belirtti. Soysal, bu durumun TDT’ye olan ilgiyi azaltmadığını aksine Türkmenistan’ın tarafsızlık ilkesini koruyarak Türk dünyasıyla olan kültürel ve tarihi bağlarını güçlendirme arzusunu ortaya koyduğunu vurguladı.
Soysal, değerlendirmesinde, “Bu çerçevede, TDT’ye gözlemci üye olarak katılması, hem tarafsızlık ilkesini muhafaza etme hem de Türk dünyasıyla ilişkilerini derinleştirme amacını yansıtmaktadır. Böyle bir statüye sahip bir ülkenin TDT’de gözlemci üye olması, teşkilat için zenginleştirici bir unsurdur. Dünyada daimi tarafsızlık statüsüne sahip az sayıda ülke bulunmaktadır ve bu ülkeler, diplomatik ilişkilerin geliştirilmesinde önemli roller üstlenmektedir. Dolayısıyla, Türkmenistan’ın deneyimleri ve tarafsızlık politikası, diğer Türk devletleri için örnek teşkil edebilir ve TDT bünyesinde diplomatik iş birliklerinin artmasına katkı sağlayabilir.” ifadelerini kullandı.
