"İsmail Gaspıralı ve 20. Yüzyıl Başlarında Türkistan" kitabı Türkçe'ye çevrildi

İsmail Bey Gaspıralı hakkındaki çalışmalarıyla tanınan Özbekistanlı akademisyen Doç. Dr. Zeynabidin Abduraşidov'un "İsmail Gaspıralı ve 20. Yüzyılın Başlarında Türkistan" eseri, Selenge Yayınları tarafından Türkiye Türkçesi'ne çevrildi. Eser, 2015 yılında Rusça olarak yayımlanmıştı.

Doç. Dr. Zeynabidin Abduraşidov'un "İsmail Gaspıralı ve XX. Yüzyılın Başlarında Türkistan (Temaslar - İlişkiler - Tesir)" eseri, Türkiye Türkçesi'nde yayımlandı. Selenge Yayınları tarafından yayına hazırlanan eserin, çevirmeni Hatice Kerimoğlu, Derleyicisi Doğan Mert Demir ve editörü Dr. Emre Özsoy oldu.

İSMAİL GASPIRALI VE 20. YÜZYIL BAŞLARINDA TÜRKİSTAN KİTABI

19. yüzyılın sonunda, Türkistan toplumunun derununda yeni bir reform fikri usulca olgunlaştı. Cedidçilik adıyla anılan bu fikir, bölgenin sosyopolitik konumunda son derece etkin bir rol oynadı. Cedidçilik hareketinin düşünsel temellerini inşa eden kişi, Rus İmparatorluğu topraklarında yaşayan Kırım Türkü İsmail Gaspıralı’ydı. Bu kitabın yazarının da belirttiği üzere Gaspıralı, Türkistan Cedidçileri için bir “öğretmen ve ilham kaynağıydı”. Cedidçilik hareketi, onun faaliyetleri neticesinde 20. yüzyılın başlarında Buhara ve Hive Hanlıklarıyla Rus işgali altındaki Türkistan topraklarına nüfuz etti ve bölge halklarının Türklük bilincine eşsiz katkılar sağladı.
Zaynabidin Abdiraşidov tarafından kaleme alınan ve Hatice Kerimoğlu tarafından Rusça aslından çevrilen, İsmail Gaspıralı ve XX. Yüzyılın Başlarında Türkistan (Temaslar - İlişkiler - Tesir) başlıklı bu kitap, İsmail Gaspralı’nın fikirlerini Rus idaresinde nasıl geliştirdiğini, görüşlerinin Türk aydınları arasında olgunlaşma sürecini, Türkistan’daki eğitim meselesini ve Cedidçilerin bu meseleye getirdikleri reformu merkezine almaktadır. Bu minvalde hem İsmail Gaspıralı’ya hem de Türkistan’daki Cedidçilik hareketine yeni bir soluk getirecek çalışma, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Rus ve Hanlık yönetimleri ile Türkistan aydınlarının Gaspıralı’ya yönelik tutumlarını kapsamlı ve nesnel bir şekilde incelemektedir.

Emel Kırım Vakfı'nın Fikir ve Kültür Konferansları'na katılan Doç. Dr. Zeynabidin Abduraşidov, eserini çevrimiçi konferansta anlatmıştı. Bu yayına; https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=475520693496218 adresinden ulaşabilirsiniz.

TÜRK DÜNYASINDA MİLLİ UYANIŞIN ÖNCÜ İSMİ İSMAİL BEY GASPIRALI

Soyadını babasının doğum yeri ve bugün Rus işgali altındaki Kırım’ın Gaspıra köyünden alan İsmail Bey Gaspıralı, 1851 yılında Bahçesaray yakınlarındaki Avcıköy’de doğdu. Sırasıyla Bahçesaray, Akmescit, Voronej ve Moskova’da eğitimini devam ettirdi. Daha 17 yaşını bile doldurmadan Bahçesaray’da bulunan Zincirli Medrese’de Rusça öğretmenliğine başlayan Gaspıralı, 1872 yılında Kırım’dan ayrılarak, Paris’e gitti. Burada geçirdiği 2 yıl boyunca ünlü Rus edebiyatçı İvan Turgenyev’in asistanlığı da dahil olmak üzere çeşitli işlerle hayatını kazandı.

MİLLİ UYANIŞ İÇİN YAYINCILIK

1874 yılında eskiden beri istediği gibi bir Osmanlı zabiti olmak için İstanbul’a geçen Gaspıralı, 1 yıllık bekleyişinin ardından müraacatına olumlu yanıt alamadığı için Kırım’a geri döndü. 1878-1884 yılları arasında Bahçesaray Belediye Başkanlığı görevini yürüten Gaspıralı, Kırım ve yurtdışındaki ülkelerde yaptığı gözlemler ve geniş tecrübe birikimiyle birlikte yabancıların hakimiyeti altında yaşayan soydaşlarının seslerini dünya kamuoyuna duyurmak ve milli bir uyanış yaratmak amacıyla yayıncılığa başladı.

Rusya Müslümanları hakkında pek çok yazı kaleme alan Gaspıralı, Türk-Müslüman topluluklarının ayağa kalkması için gerekli eğitim ve reformun gerçekleştirebilmesi adına çağa uygun bir maarif sisteminin hayata geçirilmesi konusunda büyük çaba gösterdi.

TÜRK MODERNLEŞMESİNE KATKI

Milli maarif sistemiyle birlikte Gaspıralı’nın tasavvurunda Türk toplulukları için ortak bir edebi dilin teşekkülü bulunuyordu. Ortak bir edebi dilin katkısıyla birlikte milli bir Türk basını teşkil edilerek tüm Türk topluluklarının birbirinden haberdar olmasını arzu ediyordu. Bu şekilde milli kaynaşma ve bilinç sağlanabilecekti. Yine bu amaç doğrultusunda ilk nüshasını 22 Nisan 1883’de Türk dilinde gerçekleştirdiği “Tercüman” gazetesini hayata geçirdi. Osmanlı Türkçesi ile hazırlanan gazetede Tatarca ve diğer Türk dillerinden de takviye kelimeler kullanılmaktaydı. Bahçesaray merkezli gazete önceleri haftada bir gün, 1903’te haftada iki gün, 1912’de günlük hale geldi.

Tercüman gazetesiyle birlikte Gaspıralı’nın maarif reformu düşüncesinin en güzel örneği olan “Usûl-ü Cedîd” ve okulları, Türk modernleşmesine büyük katkı sağlamıştır. Modern eğitimin gereklerine uygun olarak dizayn edilen ve donatılan okullarda, Türkçe okuma-yazma öğretiminin yanısıra, temel aritmetik, hat, Kur’an okuma ve İslâm’ın esaslarını öğretmeye yönelik dersler yer almakta, buna bir üst basamakta genel coğrafya ve tarih, İslâm ve memleket tarihi hakkında giriş bilgileri ve tabiat bilgisi dersleri de ilâve olunmaktaydı. Karşılaştığı büyük engellere rağmen Gaspıralı’nın Usûl-ü Cedîd sistemi ve okulları, 1917 yılına kadar “Ceditçiler” olarak bilinen milli reformcuların yetiştirilmesine büyük katkı sağladı.

HATIRLANMAYA DEVAM EDEN BİR FİKİR ADAMI

Bütün yaşamı boyunca Türk topluluklarının esenliği ve gelişimi için çaba göstermiş olan İsmail Bey Gaspıralı, bugün halen “Dilde, İşte, Fikirde Birlik” sloganıyla, bütün Türk dünyasının yolunu aydınlatıyor. Türk ve İslam toplumlarında modernleşmenin esaslarını ve gereklerini net bir şekilde ortaya koyabilmiş olan İsmail Bey Gaspıralı, kuşkusuz Kırım Tatar halkının en büyük gurur kaynaklarından ve fikir adamlarından biri olmaya devam ediyor.

Türk dünyasındaki milli uyanış hareketlerinin öncülerinden ve en büyük fikir adamlarından olan Kırım Tatarı İsmail Bey Gaspıralı 24 Eylül 1914’de Bahçesaray’da hayata gözlerini yumdu.