Kırgızistan'da çatışma bölgesindeki bir okuldaki Kutadgu Bilig mısrası gündem oldu

Tacikistan’ın Kırgızistan’a saldırması sonucu, bir süredir Kırgızistan tarafında birçok sivil ve asker hayatını kaybetti. İki ülke arasında ateşkes anlaşması sonrası saldırıya uğrayan Batken bölgesinde 195 okulda eğitim askıya alındı. Kırgızistan'da çatışma bölgesindeki bir okulun tabelasında Kutadgu Bilig'e ait mısra gündem oldu.

14-17 Eylül 2022 tarihleri arasında Tacikistan, Kırgızistan sınırını ihlal ederek; Oş bölgesi ÇonAlay ilçesinin Kırgız sınır karakollarına ve Batken bölgesi yerleşimlerine silahlı saldırı düzenlemişti. Saldırıda 100’den fazla sivil ve asker hayatını kaybetmiş 200’den fazla kişi de yaralanmıştı. Aynı zamanda Tacikistan’ın saldırısı sonucuyla 432 konut, 285 ek bina, 6 okul ve 6 anaokulu, 2 sağlık ocağı, 9 idari bina ve 26 araç hasar gördü.

Tacikistan askerleri tarafınca harap olan çatışma bölgesindeki okulun tabelasında Kutadgu Bilig'e ait mısra, Kırgızistan'da gündem oldu.

Çatışmanın yaşandığı bölgedeki okulun tabelasında, Karahanlı ve İslâmiyet dönemi Türk edebiyatının ilk büyük eseri Kutadgu Bilig'e ait günümüz Kırgız Türkçesinde şu şekilde yazılıyordu:

"Sokur deşet bilimsizdi - cön debe, Okuu gana carık çaçat düynögö."

Yazının Kutadgu Bilig'e ait olduğunu ve eserin Fergana nüshasında şu şekilde geçiyor:

Mısranın Transkripsyonu: Biligsiz karagu turur belgülüg, yorı ay biligsiz bilig al ülüg (KB:179)

Mısranın Türkiye Türkçesine Çevirisi: "Bilgisiz insan, şüphesiz kördür; Yürü, ey bilgisiz, bilgiden payını al."

Kutadgu Bilig, 11. yüzyıl Karahanlılar devri Türk-İslam kültür muhitinin ortak bir ürünü olup İslamî dönem Türk kültürünün ilk manzum siyasetnâmesidir. Bu kıymetli eser, İslamî Türk edebiyatının ilk ürünlerinden biri olmakla birlikte, yalnızca Türk edebiyatı tarihi bakımından değil, aynı zamanda Türk sosyolojisi, Türk kültür tarihi ve Türk devlet felsefesi açısından da ele alınıp incelenmesi gereken önemli bir kaynaktır. Siyasetnâmelerin ekserisi İran İslam coğrafyasında şekillenen Fars siyaset geleneği ile İslam prensiplerinin sentezlenmiş biçimleri olmasına karşın Kutadgu Bilig, büyük ölçüde Türk devlet ve siyaset geleneğini ihtiva etmektedir. Bu yönden diğerlerinden farklı ve özgün bir eserdir. Kutadgu Bilig bize, binlerce yıllık Türk tarihinde, birçok coğrafya, iklim, din, kültür ve uygarlık değişikliklerine rağmen, ana çizgileri aşağı yukarı aynı kalan bir toplum ve devlet anlayışının sürdüğünü göstermektedir.

Eserini Balasagun'da yazmaya başlayan Yusuf, 1068 yılında memleketinden ayrılarak Doğu Karahanlı Devleti'nin merkezi olan Kaşgar'a gitmiş ve eserini 18 ay sonra, 1069 (Hicrî 462) yılında burada tamamlamıştır. Kitabını bitirince bunu, Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a sunmuş, Han da eseri çok beğendiği için Yusuf'u, takdiren "Hâs Hâcib (Ulug Hâcib)" tayin etmiştir.