KTMM, Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü için öneri bekliyor

Kırım Tatar Milli Meclisi (KTMM), Ukrayna'da Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü’nün belirlenmesi ile ilgili kamuya açık tartışmalarının başlatıldığını duyurdu. Bilim adamları, dilbilimciler, tarihçiler, gazeteciler, Kırım Tatar Milli Kurultayı delegeleri, kamuoyu liderlerinin bu konudaki fikirlerinin büyük önem taşıdığını belirten KTMM açıklamasında, “Bu konuyu çözerken, üzerinde mutabık kalınan tek bir tutum geliştirmek çok önemli” ifadeleri kullanıldı.

2022-2032 Kırım Tatar dilinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması stratejisi çerçevesinde, Ukrayna’da Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü belirlenecek. Bu bağlamda KTMM, Ukrayna yetkililerle iş birliği yaparak Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü’nün belirlenmesi ile ilgili kamuya açık tartışmalarının başlatıldığını açıkladı. 4 Ekim 2022 tarihinde başlayan tartışmalar, 14 Ekim 2022 tarihinde sona erecek. 

KTMM’den yapılan açıklamada, “Bu konuyu çözerken, üzerinde mutabık kalınan tek bir tutum geliştirmek ve hem geçici Rus işgali altındaki Kırım’da hem Ukrayna’da yaşayan Kırım Tatar ve Ukraynalı bilim adamları, dilbilimciler, tarihçiler, gazeteciler, Kırım Tatar Milli Kurultayı delegeleri, kamuoyu liderlerinin fikirlerini almak çok önemlidir. Kırım Tatar diasporasının temsilcilerinden, uluslararası Türk araştırma merkezlerinden de teklifler bekliyoruz" denildi.

KIRIM TATAR DİLİ VE EDEBİYATI GÜNÜ

Bununla birlikte açıklamada KTMM’nin Ukrayna yetkilileri, eğitim kurumları ve uzmanlar ile yapılan görüşmeler sonucunda Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü için değerlendirmeye ve tartışmaya sunduğumuz bir ön tarih listesi hazırladığını belirtilerek şu ifadelerine yer verildi:

“Ukrayna'da Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü'nün oluşturulması için önerilen tarihlere (veya gerekçeli alternatif tarihlere) ilişkin teklifler, 14 Ekim 2022 tarihine kadar Kırım Tatar Milli Meclisinin e-posta adresine qrm.mejlis@gmail.com ve aşağıdaki paylaşıma yapılan yorumlarda kabul edilecektir.

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid021WwxD91feTUZGf8ZxpSzEqrTUYCwQuXfKTX6aNakkbRtCqR7wG1JMPknHDBQhF2jl&id=100083319633751.

Ukrayna'da Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü'nün oluşturulması, Kırım Tatar dilinin statüsünü Ukrayna ulusunun kimliğinin, etnik ve kültürel bütünlüğünün ayrılmaz bir unsuru olarak teyit edecek, dil çeşitliliğinin sağlanması, yerli Kırım Tatar halkının ulusal, kültürel ve dilsel kimliğinin konması ve uygulama kapsamının genişletilmesi için uygun koşullar yaratacaktır.”

KTMM’nin Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Günü için değerlendirmeye ve tartışmaya sunduğu bir ön tarih listesi: 1. Seçenek

16 Mart; Kırım Hanlığının kurucusu, ilk Kırım Hanı Hacı Geray'a ait korunan en eski yarlıklardan (ferman) birinde "26-Sefer Tavuk yılı - 857" yazılmıştır. Bu tarih miladi takvimine çevirirken 16 Mart 1453 tarihi oluyor. Hacı Geray’ın etiketi Rus dilinde ilk kez 1953'te Oryantalist-Türkolog, Türk dili, edebiyatı, folklor ve Türkiye tarihi uzmanı, filoloji bilimleri doktoru, profesör Volodımır Gordlevskiy'in eserlerinin koleksiyonunda yayınlandı.

2. Seçenek

20 Mart; 20 Mart 1851’de Türk dünyasının ve  Kırım Tatarlarının en önemli isimlerinden büyük siyasetçi, düşünür, yazar, eğitimci ve yayıncı İsmail Bey Gaspıralı doğdu. Ayrıca Gaspıralı Kırım Tatar dilinde yayımlanan ilk gazete olan “Tercüman” gazetesinin kurucusu ve yayıncısı.

3. Seçenek

15 Mayıs; 15 Mayıs 1893 yılında Kırım Tatar diline ve Türkoloji'ye önemli katkılarda bulunan ünlü Türkolog, şair ve yazar Bekir Sıtkı Çobanzade dünyaya geldi. Çobanzade, sadece halkının dil ve edebiyat çalışmalarına değil, birçok Türk halkının dilbilim ve edebiyatının gelişmesine de büyük katkı sağlamıştır. Kırım Tatar İlm-i Sarfı, Türk-Tatar Diyalektolojisi, Türk Grameri ve birçok diğer kitabı Kırım Tatar dilini konu alan en önemli eserler arasında yer alıyor. Çobanzade, 1932’de SSCB İlimler Akademisi Kafkas Şubesinin,1935’ten itibaren de Azerbaycan Şubesinin daimi üyesi oldu ve 1935’te Paris Linguistik Cemiyetine üye olarak seçildi.

28 Ocak 1937’de gözaltına alınan Çobanzade, Milli Fırka faaliyetlerinde, 1920-1937 yıllarında Pantürkist hareketlerine, milliyetçi ve Pantürkist örgütlere katılmakla suçlandı ve 13 Ekim 1937'de idam edildi.

4. Seçenek

11 Temmuz; 11 Temmuz 1303 tarihi Kırım Tatar dilinin en eski anıtı olarak kabul edilen Codex Cumanicus’un (Kodeks Kumanikus)  ilk sayfasında yer alıyor. Kırım Tatar dilinin temelini oluşturan Kuman dilini konu alan ortaçağ çalışmaların ve metinlerin derlendiği bir eser olan Codex Cumanicus’ta o dönemde Kırım’da yaşayan Kırım Tatarları dahil Türk halklarının dilini ve folkloru kaydedildi.

5. Seçenek

10 Eylül; 10 Eylül 1927’de  I. Kırım Bilimsel ve Pratik Konferansı çalışmalarına başlamıştı. Konferansta Kırım Tatar edebiyat dilinin geliştirme yolları ele alındı ve dilin imlasının iyileştirilmesiyle birlikte Latin alfabesine geçme yönünde adımlar atıldı. Ayrıca nitelikli öğretim kadrosunun yetiştirilmesi, ders ve edebiyat kitaplarının yayımlanması için tedbirler planlanmıştır. Bu ve sonraki dil konferanslarında kabul edilen dil reformları, haklı olarak, Kırım Tatar dilinin gelişiminin en yeni aşamasının başlangıcı olarak kabul edilebilir.

6. Seçenek

22 Eylül; 22 Eylül 2021 yılında Ukrayna Bakanlar Kurulu Latin harflerine dayanan Kırım Tatar alfabesini onayladı.

7. Seçenek

31 Ekim; Kırım Tatar dilinde yazılan tarihi belge, Mehmet Geray’a ait yarlık (ferman) 31 Ekim 1520 tarihinde yazılmıştır. Kırım Hanlığı Yarlıkları Kırım’ın yazılı mirası olarak kabul ediliyor. Bunların temelinde Kırım Tatar halkının tarihini ve dilini yeniden inşa etmek mümkündür. Belgelerde dönemin olayları, kişilikleri ve tarihleri gibi tarihsel nitelikte bilgiler yer alıyor.