Kırımlı şair ve dilbilimci Çobanzade'nin şehadetinin 82'nci yıl dönümü

Kırımlı ünlü dilbilimci, şair ve yazar Bekir Sıtkı Çobanzade, 82 yıl önce bugün Sovyetler Birliği yönetimi tarafından Azerbaycan'da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edildi. Tıpkı Türkololoji alanında çalışan, araştırmalar yazan tanınmış isimler gibi Çobanzade de Stalin dönemi devlet terörünün kurbanlarından biri oldu.

KIPÇAK LEHÇESİNİN KÖKLERİNE İNİŞ: CODEX CUMANICUS'U İNCELEDİ

Kırım, Karasupazar'da Argın köyünde 1893 yılında doğan Çobanzade, ilk ve orta tahsilini Kırım'da Karasupazar'da yaptı. 1909 yılında liseyi okumak için İstanbul'a giderek Arapça ve Fransızca öğrendi. 1915'te Odesa'ya giderek Slav dillerini öğrendi. 1916 ise Budapeşte Üniversitesi'ne gitti. Burada Kıpçak lehçesinin en önemli yazılı kaynağı olan Codeks Cumanicus'u (Kuman Kitabı veya Kıpçak Kitabı) inceledi. 1920'de bu üniversitede doktor ünvanını aldı. 1920'de ise Kırım'a döndü.

Kırım’a dönen Çobanzade burada öğretim üyesi ve rektör olarak çalışırken, siyasi ve kültürel sahalarda da faaliyet gösterdi; gazete ve dergilerde makaleler yayımladı. Değişik okullarda Kırım Türkçesi ve edebiyatı dersleriyle Türkçe'nin Mukayeseli Grameri konusunda dersler verdi.

EDEBİYAT VE DİL ÇALIŞMALARIYLA GEÇEN BİR ÖMÜR

Bu dönemde "Yanı Çolban", "İleri" ve "Okuv İşleri" dergilerinde bilimsel makaleler yazan Çobanzade, değişik üniversitelerde profesör, dekan ve rektör olarak çalıştı.

Bakü'de 1926'da toplanan I. Türkoloji Kongresi'nde "Türk Lehçeleri Arasında Karşılıklı İlişkiler" ve "Türk Tatar Dillerinde İlmi Terminoloji Meydana Getirme" konularında önemli tebliğler verdi. Sovyetler Birliği Yeni Alfabeler Merkez Komitesi, Azerbaycan Terminoloji Komitesi gibi komisyonlarda çalışıp Türk lehçelerinin alfabesi, imlası ve terminolojisi konularında pek çok çalışmalar yaptı.

Almanca, Fransızca, Arapça, Macarca, Çekce ve Lehçe'yi çok iyi bilmekteydi. Türk şivelerinin hemen hepsiyle ilgili eserler vermiştir. Hemen hemen bütün Türk lehçeleri ve Türk dilbilimi hakkında 120’den fazla kitap ve makaleleri bulunan Çobanzade, 1932’de SSCB İlimler Akademisi Kafkas Şubesinin,1935’ten itibaren de Azerbaycan Şubesinin daimi üyesi oldu. 1935’te Paris Lenguistik Cemiyetine üye olarak seçildi.

Çobanzade'nin Kırım Tatarca olarak kaleme aldığı şiirler tarihe kazındı. Çobanzade’nin şiirleri, Kırım Tatar edebiyatının şaheserleri arasında yer alıyor ve bugün de halen hatırlanıyor.

SOVYET TERÖRÜNÜN KURBANI OLDU

1920'leri takiben başlayan Josef Stalin’in siyasi kıyımları Çobanzade’yi de etkiledi ve başta Azerbaycan olmak üzere değişik Türk ülkelerinin üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalışmak, bilimsel çalışmalar yapmak zorunda kaldı. Ancak Çobanzade’yi vatanından uzaklaşmak ve siyasi çalışmalarına son vermek de kurtaramadı. Bütün Türk Dünyasında tanınan bu bilim adamı 13 Ekim 1937'de Sovyet yönetimince Azerbaycan’da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edildi.

QHA (Kırım Haber Ajansı) olarak vefatının 82. senesinde bu önemli şahsiyeti rahmet ve hürmetle anıyoruz.

ÇOBANZADE'DEN YADİGAR ESERLER

-"Rusya Tatarlarının Kültür Hayatının Gelişmesi Üzerinde Bir Deneme" (1915)

-"Türk Edebiyatında Yeni Akımlar" (1916)

-"Kırım Tatarcası'nın Grameri Hakkında İlmi Bir Deneme" (1924)

-"Kumukların Dili ve Sözlü Edebiyatı Üzerine Etüdler" (1926)

-"Nevai'nin Dili Üzerine" (1926)

-"Boran" (Şiir kitabı, 1927)

-"Türk Tatar Diyalektolojisi" (1927)

-"V. Tomsen" (1927)

-"Azerbeycan Türk Edebiyatı'nın Yeni Dönemi" (1930)

-"Azerbeycan Türk Dilinin İlmi Grameri" (1930)

-"Yabancı Dil Öğretiminin Temel Metodu Meseleleri" (1932)

-"Özbek Dilinin Öğretiminin Temel Metodu" (1932)

-"Karaçay Balkar Dili Üzerine Notlar" (1932)

-"İbni Mühenna'nın Türk Grameri" (1933)

-"Kitab-ı Dedem Korkut'un Edebi Lengüstik Tahlili" (1935)