Kazan Tatarı devlet adamı ve düşünür Sadri Maksudi Arsal’ın vefatının 64’üncü yıl dönümü

Türk dünyasının tanınmış düşünürlerinden, devlet adamı, hukukçu, akademisyen ve siyasetçi Kazan Tatarı Sadri Maksudi Arsal, 64 yıl önce bugün hayatını kaybetti.

Türkçülüğün önde gelen isimlerinden olan Sadri Maksudi Arsal, Cumhuriyetin ilk hukuk fakültesi Ankara Hukuk Fakültesi’nin kurucu hocaları arasında yer alması ve Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu’nun kurulmasındaki katkılarıyla biliniyor.

Kazan'a bağlı Taşsu köyünde 1878'de doğan Arsal, 1888'de Kazan'ın meşhur Allamiye Medresesi'nde eğitim hayatına başladı. Tanınmış bir pedagog ve Kazan'ın önde gelen Ceditçilerinden olarak tarihe geçecek ağabeyi Ahmet Hadi Maksudi'den etkilendi. İstanbul'dan gelen çocuk romanlarını okuyarak Osmanlıca öğrenen Sadri Maksudi, bu romanlardan Robinson Crusoe'nun Osmanlıca çevirisini Kazan Tatarcasına tercüme etti.

Ağabeyi ile birlikte 1895'te Bahçesaray'daki Zincirli Medrese'de ders vermek üzere Kırım'a giden Sadri Maksudi, burada; Türk dünyasındaki milli uyanış hareketlerinin öncülerinden ve en büyük fikir adamlarından olan Kırım Tatar siyasetçi, düşünür, yazar, eğitimci ve yayıncı İsmail Bey Gaspıralı ile tanıştı.

Sorbonne Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni 1906'da bitiren Arsal, Kazan'dan üye olarak seçildiği Rusya Devlet Duması'nda Türklerin meselelerini dile getirdi. 1917'de Rusya Müslümanları Kurultayı'nın hemen akabinde kurulan ve aynı yıl Ruslar işgaliyle sona eren İdil Ural Devleti'nin devlet başkanı oldu. Rus müdahalesinin ardından Avrupa'ya hareket eden Arsal, Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ocaklarının daveti üzerine 1925 yılında Türkiye Cumhuriyeti'ne yerleşti. Bir süre Milli Eğitim Bakanlığı'nda görev yapan Arsal, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu'nun kuruluşlarına önemli katkılarda bulundu. Ayrıca 1931 - 1935 yılları arasında sırasıyla Şebinkarahisar ve Giresun milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) bulundu. Arsal uzunca bir aranın ardından 1950 yılında Demokrat Parti Ankara milletvekili olarak tekrar TBMM'de yer aldı. İstanbul'da 20 Şubat 1957'de vefat etti.

Türk dili, Türk tarihi ve Türklerin meseleleri etrafında çalışmalar kaleme alan Arsal'ın başlıca eserleri şöyle;

Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları (1955), Türk Tarihi ve Hukuk (1947) , Maişet (1898), İngiltere'ye Seyahat (1912), Hukuk Tarihi Dersleri (1946), Türk Dili İçin (1930), İskitler-Sakalar (1933), Orta Asya Türk Devletleri (1934), Hukukun Umumi Esasları (1937), Umumi Hukuk Tarihi (1941), Hukuk Felsefesi (1946), Selçuklu ve Osmanlı Devletleri Hukuk Tarihi (yayımlanmadı).