Başkurdistan’da halkın Kuşdağı mücadelesi

Elmaz Kaplan

Rusya’ya bağlı Başkurdistan Cumhuriyeti’nde aktivistlerin, Başkurtlar için kutsal kabul edilen Kuşdağı şihanının yerli kimya şirketine verilmesini protesto etmesi neticesinde dağda başlayan jeolojik çalışmalar durduruldu.

Başkurdistan’ın sembollerinden biri olan Kuşdağı’nda, Başkurdistan Soda Şirketi tarafından sodyumun üretiminde kullanılan kireçtaşının çıkarılmasına karşı protestolar birkaç yıldır devam ediyordu ancak 2020 yılının Ağustos ayında eylemler yeniden alevlendi.

BAŞKURDİSTAN’IN SEMBOLLERİNDEN BİRİ KUŞDAĞI

Kuşdağı, Başkurdistan'ın başkenti Ufa'dan 140 kilometre güneyinde bulunan dağ. Sterlitamak şehri sınırında, İşembay ilinde bulunan birkaç şihandan biri. Şihanlar, Başkurdistan’ın sembollerinden biri olarak kabul ediliyor ve bozkırların üzerinde yükselen görkemli tepeler olarak biliniyor. Başkurdistan'ın güneyinde yer alan bu eşsiz kireçtaşı dağları, mercan resiflerinin kalıntılarıdır ve çevredeki bozkır manzaralarından çok farklıdır. Bu sayede üzerinde eşsiz bitki ve hayvan toplulukları oluştu.

230 milyon yıllık eşsiz bir doğal anıt olan bu dağlar, Ağizel (Belaya) Nehri boyunca 20 kilometreye uzanan bir zincir oluşturuyor. Her şihanın kendi adı vardır: Toratau (Kaledağ), Yuraktau (Yürekdağı), Kuştau (Kuşdağı), Şahtau (Şahdağı). Bu bölge ayrıca, orta Urallardaki en yüksek kaya oluşumudur. Bazı merasimlerini de bu dağda düzenleyen Başkurt Türklerinin birçok efsanesi de bu şihanlarla ilişkilidir.

Kuşdağı'ndan (Kustau) bir fotoğraf ŞİHANLARDAN BİRİ OLAN ŞAHTAU YOK EDİLDİ

1950’li yıllarda Sovyet yönetimi, söz konusu bölgede kireçtaşı çıkarılmasına karar vermişti. Şahtau şihanında yapılan çalışmalar onun tamamen yok olmasına yol açtı. Çalışmalar neticesinde, Şahtau bir taş ocağına dönüştü.

Şahtau'daki rezervlerin 2022'ye kadar tamamen tükenecek olması nedeniyle şirket yeni bir hammadde kaynağı aramaya başladı.  Şirket, daha önce üretimi için fabrikaya yakın olması sebebiyle Toratau dağının daha elverişli olduğunu belirtmiş, hatta 2011 yılında Toratau ve Yuraktau’nun sahip olduğu “doğal anıt” statüsünün kaldırılması için çaba sarf etmişti. Ancak dağların eşsiz oluşu ve statüsü nedeniyle yok olmaktan kurtuldu. Başkurdistan yönetimi de şirkete Kuştau bölgesini önererek orada çalışmalar yapma izni de verdi.

Yok edilen Şahtau Şihanı

Günümüze kadar ayakta kalan 3 dağdan ikisi doğal anıt statüsüne sahipken, Kuştau’nun böyle bir statüsü bulunmuyor. Daha önce Kuştau’nun “normdan fazla magnezyum karbonat” içermesi nedeniyle kendileri için uygun olmadığını savunan Soda Şirketi yönetimi, diğer dağları elde edemeyince Kuşdağı’na yöneldi. Başkurdistan halkı yıllardır söz konusu şihana doğal anıt statüsünün verilmesi için çalışmalar yürütüyor. Bilim insanlarının 2019 yılında yaptığı araştırmalar sonucunda adı geçen dağda, nesli tükenmekte olan 40’tan fazla bitki ve hayvanın bulunurken, bu olgu bile Kuştau’da bir çalışmanın yapılmasını engeller nitelikte. Rus mevzuatı ("Çevrenin Korunması Hakkında Federal Yasa", "Yaban Hayatı Hakkında Federal Yasa"), Kırmızı Listeye dahil edilen türlerin yaşam alanlarının tahrip olmasına yol açan eylemleri açıkça yasaklıyor.

ŞİRKETE 2019'DA ÇALIŞMA İZNİ VERİLİYOR

Başkurdistan Cumhurbaşkanı Radiy Habirov, 2018 yılında aldığı kararla Başkurdistan Soda Şirketi’nin Kuşdağı’nda çalışma yürütmesine izin vermişti. Bilim insanların yaptıkları başvurular ise Habirov’un kararını etkilemedi. 2019 yılında şirkete dağda çalışmalar yürütme lisansı da verildi.

EKOLOJİSTLER UYARIYOR: ÇEVREYE BÜYÜK ZARARI VAR!

Kuşdağı'nda benzersiz jeolojik oluşumların olduğunu ve bölgede pek çok endemik bitki ve böcek türlerinin bulunduğunu vurgulayan Başkurdistan Ekologlar Birliği Başkanı Aleksandr Veselov, Kuşdağı'nda yapılacak çalışmaların ekolojiye büyük zarar vereceğini kaydetti. Ekolog Veselov, şihana yakın bölgelerde yaşayan sakinlerin kireç tozu ve diğer üretim bileşenlerinin atmosfere salınımı, şihanın üzerinde bulunduğu Ağizel Nehri'nin kirlenmesi, radyasyon seviyesinde artış gibi sonuçlara hazırlıklı olmaları gerektiğini belirtti.   

Başkurdistan Soda Fabrikasının, Avrupa’nın sodyum üreten en büyük fabrikası olduğuna ve ürünlerinin dünyanın 50 ülkesine satıldığına dikkat çeken Veselov, diğer taraftan üretim atıklarının havaya, toprağa ve suya karışmasının hem bölgenin durumunu hem de insanların sağlığını olumsuz yönde etkilediğini kaydetti.

PROTESTOLAR NASIL BAŞLADI?

3 Ağustos 2020 tarihinde şirketin dağda hazırlık çalışmaları yapmaya ve ağaç kesimine başlamasından sonra aktivistlerin Başkurdistan’ın sembollerinden biri olan şihanı korumak için yaptığı protesto eylemleri genişledi. Kolluk kuvvetleri ve özel güvenlik şirketi görevlileri ile aktivistler arasında çatışmalar yaşandı. Şirketin tarafını tutan kolluk kuvvetleri görevlileri, eylem yapan aktivistleri gözaltına almaya başladı. Aktivistler olay yerinde çadırlar kurdu ve eylemlerine devam etti.

DAĞI SAVUNAN GÖSTERİCİLERE KARŞI EYLEM YAPAN İŞÇİLERİN ELLERİNDE RUS BAYRAĞI!

Çatışmalara rağmen aktivistler eylemlerine devam ederken, soda şirketi de bazı kişileri toplayıp dağda eylem yaptırdı. Şirket tarafından toplanan insanlar, güya işsiz kalmak istemediklerini ve şirkette çalışmaya devam etmek istediklerini söyledi. Bu insanların ellerinde Rus bayrakları olması dikkat çekti. (Kuşdağı'nı savunanlar ise eylem sırasında Başkurdistan bayrağını açmıştı).

Bir tarafta Başkurt bir tarafta Rus bayrağı!

Diğer taraftan Sterlitamak, Ufa ve Rusya’nın diğer şehirlerinde Kuştau’yu savunan aktivistlere destek amaçlı eylemler düzenlendi.

PAZARI TÜRK ŞİRKETLERİ ALIR KORKUSU

Öte yandan Başkurt Türkleri için önemli yere sahip şihanları korumak için yapılan eylemlerin, rakip şirket tarafından organize edildiğine dair iddialar da ortaya atıldı. İddialara göre, eylemleri organize eden Gumer kireçtaşı ocağını işleten “İşimbay Kireçtaşı” şirketi. Yani, Başkurdistan Soda Şirketi’nin Kuşdağı’nda çalışmalar yürütememesi durumunda alternatif kaynaklara yönelmek zorunda kalacağı, dolayısıyla  ham maddeyi Gumer kireçtaşı ocağından satın almaya mecbur olacağı ileri sürüldü. Şirketin güç kaybetmesi durumunda ise binlerce kişinin işsiz kalacağı, bunun da Başkurdistan’da sosyal protestolar için temel oluşturacağı savunulurken, güç kaybeden Başkurdistan Soda Şirketi’nin yerini bölgede yabancı şirketler, örneğin Türk şirketlerinin alabileceği endişesi de dile getirildi. Kuştau’yu savunan bazı aktivistler ise basına yaptıkları açıklamada, eylem yapmak için Türklerden para almakla suçlandıklarını belirtti.

BAŞKAN HABİROV GERİ ADIM ATTI!
Radiy Habirov Kuşdağı'nda eylemcilerle görüşüyor

16 Ağustos 2020'de eylemcilerle görüşen Başkan Radiy Habirov, uzlaşma bulunana kadar Kuşdağı’ndaki çalışmaların askıya alınacağını söyledi.