"Aliya bir medeniyetin yeniden inşası projesidir"

Bağımsızlığını kazanan Bosna Hersek’in ilk Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç dünyanın her yerinde çeşitli çalışmalarla yeniden hatırlanıyor. Türkiye’de aktif faaliyetlerde bulunan Anadolu Eğitim Kültür ve Bilim Vakfı bu bağlamda Aliya Projesini hayata kazandırdı. Anadolu Eğitim Kültür ve Bilim Vakfı Genel Başkanı, Avukat Hayrullah Başer Bilge Kral Aliya İzzetbegoviç’in anısına başlatılan çalışmalar hakkında Kırım Haber Ajansının (QHA) sorularını yanıtladı.

Röportajın tamamı şu şekilde:

QHA: ALİYA PROJESİ NE ZAMAN, KİMİN ÖNCÜLÜĞÜNDE BAŞLADI?

Aliya Projesi “Aliya İzzetbegoviç’i Tanıma ve Tanıtma Etkinlikleri” başlığıyla 19 Ekim 2021 yılında Aliya’nın ölüm yıl dönümünde başladı. 3 yıl sürecek projemiz Anadolu Eğitim Kültür ve Bilim Vakfının öncülüğünde; Bosna Hersek Büyükelçiliği, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gazi Üniversitesi ortaklığında devam ediyor. Proje kapsamında Aliya’nın hatıralarını anma amacıyla çeşitli etkinliklere imza atacağız. Aliya’yı anlatacağımız konferansların onun hayatına yetmeyeceğini düşündüğümüz için geniş çaplı bir projenin olumlu olacağı kanaatine vardık.

Aliya’yı gençlerle buluşturmak istedik. Gençler için bilge lider Aliya’yı rol model gösterebileceğimizi düşündük. Bütün insanlara mesaj verecek manada Batı ve Doğu düşünce tarzını yoğurmuş ve bunu eyleme dökmüş olan Aliya hem Bosna’nın askeri mücadelesinde simge haline gelmiş hem bağımsız devlet için siyasetin içinde yer edinmiş hem de düşünce bazında İslam zemininde tüm dünyaya mesajlar vermiştir. Bu yüzden vakfımız Aliya’yı özellikle gençlerimizle buluşturmaya karar verdi.

QHA: ALİYA PROJESİ KAPSAMINDA NE TÜR ETKİNLİKLER PLANLIYORSUNUZ?

Bu çerçevede Gençlik ve Spor Bakanlığıyla birlikte gençlerimizi doğa kamplarına götürdük. Gazi Üniversitesiyle birlikte akademik anlamda çalışmalar yürüttük. Anayasa Mahkemesi Basın Müşaviri Osman Arslan bu proje kapsamında Bilge Aliya kitabını çıkardı. Kitabı gençlerimize okumaları için dağıttık. Gazi Üniversitesi Rektörü Musa Yıldız’a yardımları için teşekkür ediyorum. Projemizin tanıtımını da ilk kez orada yaptık. Kültür ve Turizm Bakanlığıyla birlikte Aliya belgeseli hazırlamaya karar verdik. Bakan Yardımcısı Ahmet Misbah Demircan’ın desteğiyle çalışmalarımıza devam ediyoruz. Bosna Hersek Büyükelçiliğine açtığımız bu konu çok güzel karşılandı. Bununla birlikte 19 Ekim 2022’de Gazi Üniversitesi’nde uluslararası sempozyum yapacağız.

"BOSNA HERSEK’İ ZİYARET EDECEĞİZ"

Şu ana kadar 13 üniversiteyle çalıştık. Balkanlar başta olmak üzere; Bursa Uludağ Üniversitesi, Ankara Gazi Üniversitesi, Konya Selçuk Üniversitesi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesinde panel düzenledik, öğrencilerle bir araya geldik. Eylül ayı itibarıyla da yeni üniversitelerle çalışmaya devam edeceğiz. Gelecek sene gençlerle birlikte bu proje kapsamında Bosna Hersek’e gideceğiz. Proje çalışmalarımız İstanbul’da yapacağımız geniş çaplı programla son bulacak. Programda ortaklarımız ve destekçilerimize plaket takdim edilecek.

QHA: NEDEN ALİYA İZZETBEGOVİÇ’İ TANITMAYI AMAÇLADINIZ?

Aliya sadece Bosna’nın değildir. Bütün coğrafyayı aşarak bütün insanlığa ulaşmıştır. Kuran’ın mesajını her yere taşımıştır. Kuran sadece bir felsefe kitabı değil, hayat kitabıdır. Bütün sosyal sistemleri okuyarak vardığı düşünce sistemini anlamak gerektiğini düşünüyorum. Bize de bu noktada bir görev düşüyor.  Aliya, ‘Savaş ölmekle kaybedilmez. Biz savaşı öldüğümüz zaman değil, düşmanlarımıza benzediğimiz zaman kaybederiz’ diyor. Bu çalışmalarımız yeni bir medeniyetin oluşumunu amaçlıyor. Bu yüzden Aliya bir medeniyetin yeniden inşası projesidir.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ KİMDİR? 

Babası Mustafa ve annesi Hiba’nın beş çocuğundan birisi olan Aliya, 8 Ağustos 1925’te Bosanski Samac şehrinde dünyaya geldi. Dedesinin ismini ona verdiler. Dedesi Aliya İstanbul’da askerlik yaparken Üsküdarlı bir Türk olan Sıdıka Hanım ile evlendi. Aliya İzzetbegoviç’in büyükannesi bir Türk’tü.

Küçük yaşta ailesiyle Saraybosna’ya taşındı, eğitimine burada devam etti. Aliya, Yugoslavya Müslümanlarının yaşadığı ayrımcılığın farkında olarak büyüdü. İlk gençlik çağlarından itibaren okuyan ve fikirlerini savunabilen bir insan oldu. II. Dünya Savaşında Hırvat Ustaşa rejiminin işgal ettiği Bosna Hersek’te Müslümanların kimliği yok sayıldı ve zulme uğradılar.

Aynı dönemde ırkçı Sırp Çetnikleri de Müslüman Boşnakları katletmeye başlamışlardı. İki grubun da temel hedefi bölgeyi Müslüman Boşnaklardan temizlemekti.

BOSNA GENÇ MÜSLÜMANLAR HAREKETİ

Aliya, henüz Yugoslavya döneminde Müslüman halkı bilinçlendirmeye çalışan  “Mladi Musülmani-Genç Müslümanlar” hareketinde ön plana çıkmaya başlamıştı. İşgalin ardından halkın yaşadığı zorlukları azaltmak için yardım ve destek faaliyetleri de yürütmeye başlamışlardı.

Aliya ve “Genç Müslümanlar” teşkilatının bazı aktif üyeleri, “din bilincinin uyandırılması” suçlaması ile 1946’da tutuklandılar ve hapis cezasına çarptırıldılar.

Komünist Josip Broz Tito’nun yönettiği Yugoslavya döneminde de Boşnak halkının hakları için mücadele etmeye devam eden Aliya, pek çok gazetede takma isimlerle köşe yazıları yazdı. 1970 yılında da “İslam Deklarasyonu” isimli kitabını yayınlandı.

 SARAYBOSNA SÜRECİ DAVASI VE ALİYA’NIN MAHKUMİYETİ

Tito’nun 1980 yılında ölmesinin ardından Yugoslavya yeni bir sancılı döneme girdi. Aliya İzetbegoviç, 1983’de 12 arkadaşıyla beraber yeniden tutuklandı. “Saraybosna Süreci” olarak tarihe geçen dava sonunda 14 yıl hapse mahkûm oldu. Hapisteyken “Özgürlüğe Kaçışım-Zindandan Notlar: 1983-1988” adlı kitabını yazdı. 1988 yılında af çıkınca mahkûmiyeti sona erdi.

Aliya İzetbegoviç, bu dönemde Boşnakların hak mücadelesinin en önemli liderlerinden birisi olmuştu.1990 yılında Boşnakların kurduğu Demokratik Eylem Partisinin (SDA) ilk genel başkanı olarak seçildi. SDA ile daha ilk seçimde sağladığı başarı Aliya İzzetbegoviç’i Yugoslavya’ya bağlı Bosna Hersek’in başkanı yaptı.

SIRP KASABI KARADZİÇ: BAĞIMSIZ BOSNA FİKRİ BOŞNAKLARIN SONU OLACAK!

Yugoslavya, 1990- 91’lerde dağılırken büyük bir iç çatışmaya sürüklendi. Tüm halklar kendi geleceklerini kurma gayreti içine girdiğinde Bosna’da da bağımsız devlet olmak için çalışmalar başladı. Bosnalı Sırp siyasetçi Radovan Karadziç gibi politikacılar ise Bosna’nın bağımsızlık fikrinin Boşnakların sonu olacağını savunuyorlardı.

Bağımsızlık için 29 Şubat-1 Mart 1992 tarihinde referandumu yapıldı. Bosnalı Sırpların boykot ettiği referandumdan yüzde 99,7 bağımsız Bosna Hersek kararı çıktı. Ancak bu kararın ardından silahlı Sırp gruplar, Bosna Hersek’e saldırmaya başladılar. Boşnaklar da bu silahlı gruplara karşı Aliya’nın liderliğinde mücadele etmeye başladılar.

SIRP ÇETNİKLERİN BOŞNAK SOYKIRIMI

Sırp Çetnikler, savaş boyunca kadınları ve çocukları öldürmekten çekinmediler. Silahsız sivil halka yönelik büyük katliamlar yaptılar. Boşnakların evlerini ellerinden alıp şehirlerden sürdüler. Kadınlara tecavüz edip, toplama kamplarında masum halka akıl almaz işkenceler yaptılar. Pek çok şehirde soykırımlar yaşandı. Müslüman Boşnaklar, hem Sırplarla hem de Hırvatlarla savaşıyorlardı.

Savaş 19995’te Dayton Anlaşması ile sona erdiğinde 200 bin insan ölmüş 1 milyon insan yerinden yurdundan olmuştu. Yapılan anlaşma Boşnakların haklarını korumasa da savaşı sona erdirmişti.

Savaştan sonra Aliya İzetbegoviç Bosna Hersek’in ilk cumhurbaşkanı oldu. Savaş süresince halkıyla beraber cephelerde mücadele veren İzzetbegoviç, Avrupa’nın ortasında Boşnak halkının maruz kaldığı etnik soykırıma sessiz kalan dünyaya rağmen dimdik ayakta durarak Bosna’nın kurtuluş mücadelesini verdi.

Bağımsız Bosna devletinin mimarı Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te başkent Saraybosna’da vefat etti. Vasiyeti üzerine Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’ne defnedildi.