Tatar milli hareketinin öncülerinden Ayaz İshaki, vefat yıldönümünde saygıyla anılıyor

Kazan Tatarlarının kültürel ve milli uyanışlarına edebi eserleri ile ışık tutan Ayaz İshaki Bey’in bugün 68’inci vefat yıldönümü olarak kaydediliyor.  Kendini Türklüğe adamış bir fikir adamı olarak bilinen İshaki Bey, 22 Temmuz 1954 yılında hayata veda etti. 76 yıllık ömrüne 10’dan fazla gazete ve dergi, 50 yakın kitap sığdıran Ayaz İshaki, Türk dünyasında önemli isimleri arasında hafızalardaki yerini korumaya devam ediyor.

Türk dünyasında milli hareketin öncü isimlerinden, Kazan Tatarı yazar ve gazeteci Muhammed Ayaz İshaki’nin bugün 68’inci vefat yıldönümü. 22 Temmuz 1954’te hayata gözlerini yuman Ayaz İshaki, Tatar halkının  ve Milli Kurtuluş Hareketi’nin en önde gelen aktif ve yorulmaz isimlerinden birisi olarak biliniyor. İshaki, Kazan Tatarlarının bağımsızlığına kendini adamış bir lider olarak biliniyor. Gazeteci İshaki, “Tan”, “Yana Milli Yul” “Mili Bayrak”,  “İl”, “Söz”, “Türk Yurdu” gibi gazetelerdeki yazılarıyla tanınıyor.

Ayaz İshaki, 23 Şubat 1878 yılında Tataristan’ın Yavşirme Köyünde doğdu.  Tataristan’da bulunan Çitay ve Kazan medreselerini okuduktan sonra 1898-1902 yılları arasında Kazan Uçitelskaya Şkola’sında eğitim aldı. 1893 yılında Kazan’da Allam Hazret Medresesi’ne giren Ayaz İshaki, ünlü Gallam Hazret’in öğrencisi oldu. Kazan’da düşüncelerinin gelişmesi için daha geniş bir ortam buldu. İsmail Gaspiralı’nın Kırım’da çıkardığı “Tercüman”, Azerbaycan’da yayımlanan “İginci Köylü” gazeteleri ile İstanbul’da basılan “Malûmat” dergisini izleyen Ayaz İshaki’nin ilk gazetecilik merakı bu yayınlarla başladı. 1905 senesinde Tangçılar grubunun kurucuları arasında yer aldı. Parti Rusya Çarlığı’nın ihtilal yoluyla devrilmesini istiyordu ve bu yönde çalışmalar yapıldı.

İshaki, ihtilal hareketlerinde bulunması sebebiyle yakalanarak hapse mahkum edildi. Bunun yanında uzun bir süre boyunca Arhangil ve Vologda kentlerinde sürgün hayatı yaşadı. Sürgünden döndüğünde Tatarların yardımları ile “İl” gazetesini kurdu. Fakat ilerleyen zamanlarda gazete Rus yetkililer tarafından kapatıldı. 1934-1938 yıllarında Mançurya, Kore, Japonya, Arabistan ve Finlandiya’ya geziler yaptı ve bu ülkelerde yaşayan Kazanlıların örgütlenmesi için katkıda bulundu. İshaki, Uzakdoğu gezisi sırasında “Millî Bayrak” gazetesini çıkardı. Elli yıllık yazarlık, edebî ve siyasî çalışmaları sırasında l0’dan fazla gazete ve dergi, 50’ye yakın da kitap yayımladı.

Ayaz İshaki, 1953 yılında “Amerika Komitesi”nin davetlisi olarak Münih’e gitmiş ve orada yapılan kongrelerde, Rus olmayan halkların haklarını savunmuş. Münih’ten döndükten sonra sağlığı iyice bozulmuş ve 22 Haziran 1954’ tarihinde Ankara’da kızının evinde yaşamını yitirdi. Vasiyeti üzerine İstanbul'da Edirnekapı Şehitliği'nde toprağa verildi.

ROMAN- HİKAYE : Zindan, Tövbekar Hatun, Sünnetçi Balbay, Takkeci kız, Güz, İki Yüzyıldan Sonra İnkıraz, Mulla Bubay, Üyge Taba, Tatarın Kızı, Ulu Muhammed

OYUNLARI: Kadın İlk Hayat, İki Aşık, Hayat Yolunda, Dalganın İçinde, Cemiyet, Can Bayeviç, Kıyame

ANI: Anı Defteri, Utız Yıllığım

ARAŞTIRMA- İNCELEME: Şimal Türklerinin Edebiyat Tarihi

ÇEVİRİ: Kazan Tarihi (Hudyakov’dan)