Edige Mustafa Kırımal'ın hayatı ve fikirleri, yüksek lisans tezi oldu

Marmara Üniversitesinde, "Kırım Tatar Aydınlarından Dr. Edige M. Kırımal (1911-1980): Hayatı ve Fikirleri" isimli yüksek lisans tezi savunuldu. Yüksek Lisans Öğrencisi Özge Polat tarafından savunulan tez, Kırım Tatarlarının diasporadaki liderlerinden uzun yıllar Almanya'da yaşamış olan Edige Mustafa Kırımal'ın hayatını ve eserlerini konu alıyor.

Kırım Tatar aydınlarının bilim dünyasında tanınması bakımından önem arz eden tezin, danışmanlığını Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere üstlendi.

1911 yılında Kırım'da doğan Mustafa Edige Kırımal, hayata gözlerini 1980 yılında Almanya'nın Münih kentinde yumdu. Diasporadaki Kırım Tatarlarının liderlerindendi. Babası Mustafa Şinkiyeviç Polonya Tatarlarındandır. Ailesi, Birinci Dünya Savaşı öncesinde Kırım’a yerleşmiştir. İlk öğrenimine Yalta yakınlarındaki Dereköy’de başlamış, daha sonra Yalta’daki Rus Lisesi’ne devam etmiştir. Yüksek öğrenimini Akmescit Pedagoji Yüksek Enstitüsü’nde tamamlamıştır.

Sovyet baskısının artması üzerine önce Azerbaycan’a kaçmış daha sonra da İran’a geçmiştir. İran üzerinden 1932 yılında İstanbul’a gelen Kırımal burada Cafer Seydahmet Kırımer ile buluşmuştur. İki yıl sonra Vilno’da (Vilnius) yaşayan ve Polonya Müslümanlarının müftüsü olan Yakup Şinkiyeviç’in yanına gitmiştir. 1939 yılında Vilnius Üniversitesi’nde Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğrenimini tamamlayan Mustafa Edige Kırımal,  Polonya’ya üniversite tahsili yapmaya giden Kırımlı gençlerle birlikte bir teşkilat kurmuş, millî faaliyetlerini yoğun bir şekilde sürdürmüştür. Bu esnada Lehçe dergilerde ve o dönemde Dobruca’da yayınlanan Emel dergisinde makaleleri yayınlanmıştır.

1939 yılının Mayıs ayında Polonya doğumlu Aymelek hanım ile evlenmiştir. Almanya’nın 1939 yılında Polonya’ya saldırması üzerine 22 Ocak 1940’ta Aymelek hanım ve hemşehrisi Murat Yakupoğlu ile birlikte Berlin üzerinden yeniden İstanbul’a dönmüştür.

Ukrayna ve Kırım’da (1941-1944) yılları arasında yaşanan Alman işgali döneminde Kırım Milli Merkezinin görevlendirmesiyle Müstecib Ülküsal ile birlikte Kırım’a gitme teşebbüsünde bulunmuş ancak aylarca izin alınamadığı için gidememiştir. Nihayet 1942 yılının Kasım ayında 1 ay gibi sınırlı bir müddet için izin alınabilmiş Kırımal Akmescit’e giderek orada Müslüman Komitesinin üyeleri ile görüşmüştür. Kırımal Almanya’da bulunmuş ve Kırımlı savaş esirleri ile ilgilenmiştir.

Kırımal II. Dünya Savaşının sonra ermesinin ardından Almanya’da kalır ve Münster Üniversitesi’nde ‘Kırım Türklerinin Milli Mücadelesi‘ (Der Nationale Kampf Krimtürken) isimli tezi ile doktor unvanı alır. 1954 yılında Münih’te kurulan Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü’nde Kırım Milli Merkezi temsilcisi olarak Kırım Türklerinin haklarını ve haklı mücadelesini savunmaya devam etti. Kendi çıkardığı Dergi isimli mecmuanın sorumlu müdürlüğünü enstitü ve mecmuanın kapandığı 1972 yılına kadar sürdürdü.

22 Nisan 1980’de Münih’te vefat etti. Batı Avrupa Kırım Türkleri Dayanışma ve Kültür Merkezi’nin girişimi ile naaşı 2007 yılında Kırım’a nakledildi. 18 Mayıs 1944 yılında Stalin’in Kırım Türklerini Kırım’dan sürmesinin 63. yıld önümü olan “18 Mayıs” günü Kırım’da Akmescit’te yapılan mitingi müteakip Dr. Mustafa Edige Kırımal’ın naaşı Bahçesaray’da bulunan İsmail Gaspıralı’nın mezarının yanında toprağa verildi.