Kırım Tatarlarının diasporada yaşayan liderlerinden Mustafa Edige Kırımal'ın "Kırım Türklerinin Millî Mücadelesi" eseri, Ötüken Neşriyat tarafından Türkiye Türkçesiyle yeniden basıldı.
Mustafa Edige Kırımal'ın Münster Üniversitesinde doktor ünvanı aldığı "Kırım Türklerinin Millî Mücadelesi" isimli tezi Türkiye Türkçesiyle çıktı. Çevirisi Erol Uğur tarafından gerçekleştirilen eser, Ötüken Neşriyat tarafından yayımlandı. Orijinal adı "Der nationale Kampf der Krimtürken" olan çalışma, 1952’deki Almanca neşrinden 70 yılı aşkın bir zaman sonrasında çok titiz bir tercüme ve redaksiyonla Türkçeye kazandırıldı.
"KIRIM TATAR HALKININ MİLLÎ İSTİKLAL ADIMLARINI ANLATAN EN DERİN İNCELEME"
Eserin tanıtım yazısı, Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kırımlı tarafından kaleme alındı. Yazıda, "Kırımal’ın bu eseri Kırım Tatar halkının hürriyet, demokrasi ve millî istiklal yönünde tarihî adımlar attığı 1917-1918 döneminin şimdiye kadar yazılmış en derin inceleme ve analizini teşkil etmektedir." ifadeleri kullanıldı. Prof. Dr. Hakan Kırımlı, "Eserin en değerli yönlerinden biri, Kırımal’ın konuya ilişkin ikinci elden literatüre tamamen hâkimiyetinin yanı sıra, olayların iştirakçilerinden ve şahitlerinden pek çok önemli şahsiyetin bizzat yazar tarafından kaydedilmiş ve başka hiçbir yerde yayınlanmamış hatıralarının, bilgi ve belgelerinin burada kullanılmış olmasıdır" değerlendirmesini yaptı. Kırımlı, ayrıca kitabın yalnızca Kırım tarihinin değil Osmanlı, Rusya ve Ukrayna tarihi alanları açısından da vazgeçilmez bir kaynak olduğunu belirtti.
MUSTAFA EDİGE KIRIMAL KİMDİR?
Mustafa Edige Kırımal (d. 1911 Bahçesaray, Kırım – ö. 1980 Münih, Almanya) Kırım Tatarlarının diasporada yaşayan liderlerindendi. Babası Mustafa Şinkiyeviç, Polonya Tatarlarındandır. Aile I. Dünya Savaşı öncesinde Kırım’a yerleşmiştir. İlk öğrenimine Yalta yakınlarındaki Dereköy’de başlamış, daha sonra Yalta’daki Rus Lisesi’ne devam etmiştir. Yüksek öğrenimini Akmescit Pedagoji Yüksek Enstitüsü’nde tamamlamıştır.
Sovyet baskısının artması üzerine önce Azerbaycan’a kaçmış daha sonra da İran’a geçmiştir. İran üzerinden 1932 yılında İstanbul’a gelen Kırımal burada Cafer Seydahmet Kırımer ile buluşmuştur. İki yıl sonra Vilno’da (Vilnius) yaşayan ve Polonya Müslümanlarının müftüsü olan Yakup Şinkiyeviç’in yanına gitmiştir. 1939 yılında Vilnius Üniversitesi’nde Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğrenimini tamamlayan Mustafa Edige Kırımal, Polonya’ya üniversite tahsili yapmaya giden Kırımlı gençlerle birlikte bir teşkilat kurmuş, millî faaliyetlerini yoğun bir şekilde sürdürmüştür. Bu esnada Lehçe dergilerde ve o dönemde Dobruca’da yayınlanan Emel dergisinde makaleleri yayınlanmıştır.
1939 yılının Mayıs ayında Polonya doğumlu Aymelek hanım ile evlenmiştir. Almanya’nın 1939 yılında Polonya’ya saldırması üzerine 22 Ocak 1940’ta Aymelek hanım ve hemşerisi Murat Yakupoğlu ile birlikte Berlin üzerinden yeniden İstanbul’a dönmüştür.
Ukrayna ve Kırım’da (1941-1944) yılları arasında yaşanan Alman işgali döneminde Kırım Milli Merkezinin görevlendirmesiyle Müstecib Ülküsal ile birlikte Kırım’a gitme teşebbüsünde bulunmuş ancak aylarca izin alınamadığı için gidememiştir. Nihayet 1942 yılının Kasım ayında 1 ay gibi sınırlı bir müddet için izin alınabilmiş Kırımal Akmescit’e giderek orada Müslüman Komitesinin üyeleri ile görüşmüştür.
Kırımal Almanya’da bulunmuş ve Kırımlı savaş esirleri ile ilgilenmiştir. Kırımal, II. Dünya Savaşının sonra ermesinin ardından Almanya’da kalır ve Münster Üniversitesi’nde ‘Kırım Türklerinin Milli Mücadelesi‘ (Der Nationale Kampf Krimtürken) isimli tezi ile doktor unvanı alır. 1954 yılında Münih’te kurulan Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü’nde Kırım Milli Merkezi temsilcisi olarak Kırım Türklerinin haklarını ve haklı mücadelesini savunmaya devam etti. Kendi çıkardığı Dergi isimli mecmuanın sorumlu müdürlüğünü enstitü ve mecmuanın kapandığı 1972 yılına kadar sürdürdü.
1977 yılında hastalanıncaya kadar Paris Bloku’nda Kırım Milli Merkezi temsilciliğini sürdürdü. 22 Nisan 1980’de Münih’te vefat etti.
Batı Avrupa Kırım Türkleri Dayanışma ve Kültür Merkezi’nin girişimi ile naaşı 2007 yılında Kırım’a nakledildi. 18 Mayıs 1944 yılında Stalin’in Kırım Türklerini Kırım’dan sürmesinin 63. yıldönümü olan “18 Mayıs” günü Kırım’da Akmescit’te yapılan mitingi müteakip Dr. Mustafa Edige Kırımal’ın naaşı Bahçesaray’da bulunan İsmail Gaspıralı’nın mezarının yanında toprağa verildi.*
*Kaynak: https://www.vatankirim.net/mustafa-edige-kirimal-778