Çin'de inşa edilen toplama kamplarında tutulan Uygur Türkü akademisyen Prof. Dr. İlham Tohti'nin annesi Nesiphan Kunahun’un 2022 yılında vefat ettiği bilgisine yeni ulaşıldı.
Komünist lider Şi Cinping yönetimindeki Çin'in Uygur Türklerine yönelik baskıcı ve soykırım politikası Uygur Türkü aydınları da hedef alıyor. Çin'in başkenti Pekin'deki en önemli üniversitelerden olan Minzu Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlham Tohti 10 yıldır Çin esaretinde tutuluyor.
ANNESİ VEFAT ETTİ ÇİN SANSÜRLEDİ
Milletinin hürriyeti için kendi özgürlüğünü feda eden Tohti’nin annesi Nesiphan Kunahun’un 2022 yılında vefat ettiği öğrenildi. Bu acı haberin uzun bir süre Çin yönetimi tarafından engellenmesi nedeniyle, yurt dışındaki yakınları tarafından ancak 15 Eylül 2024 tarihinde öğrenildiği bildirildi.
TEK KİŞİLİK HÜCREDE İŞKENCE GÖRMEYE DEVAM EDİYOR
Ömrünü Uygurların temel insan haklarını savunmaya adayan Tohti, Çin’in Uygur Türklerine yönelik baskılarına karşı şiddete başvurmadan, meseleyi diyalog ve barış yoluyla çözmeye çalışmasına rağmen, 2014 yılında Çin rejimi tarafından haksız yere müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Hapisteki Tohti, 2017 yılından bu yana kimseyle görüştürülmüyor ve alınan bilgilere göre, hiçbir Uygur polisin bulunmadığı bir cezaevinde, tek kişilik hücrede işkence görmeye devam ediyor.
İLHAM TOHTİ KİMDİR?
Çin işgalindeki Türk toprağı Doğu Türkistan'ın Artuş şehrinde, 1969 yılında dünyaya gelen Tohti o dönem "Merkez Milliyetler Üniversitesi" olarak bilinen bugünkü adı Kuzeydoğu Normal Üniversitesi ve Ekonomi Okulu olan kurumdan mezun oldu. 2006 yılında "Uygur Online" adında bir internet sitesi kuran Tohti burada Çin ve Uygur ilişkilerindeki sosyal meseleleri irdeleyen makaleler kaleme aldı. 2008'de Tohti Çinli yetkililer tarafından diasporadaki fanatik Uygurlar ile Çin içindeki Uygurlar arasında bağ oluşturmakla suçlandı ve internet sitesi kapatıldı.
BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI
Daha sonra 2009'da Tohti, Özgür Asya Radyosuna (RFA) verdiği röportajda Çin hükûmetinin Doğu Türkistan'da göçmen işçilerin girmesine izin veren politikasını eleştirirken Uygur kadın işçilerin Çin'in doğusuna iş bulmak için göç etmeye başladığından bahsetti. Röportaj sırasında Uygur Özerk Bölgesi Valisi Nur Bekri'yi de eleştiren Tohti, Bekri'ye Çin'in 1984 yılına ait 'Bölgesel Etnik Özerklik Yasası'nı daha keskin şekilde yorumlaması ve uygulaması için çağrıda bulundu. Tohti bu röportajın ardından gözaltına alındı ve bölücülükle suçlanarak sorgulandı.
ÇİN HALK CUMHURİYETİ BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI ÇELİŞKELİ
Uygurların Mandela'sı olarak anılan Tohti daha önce Çin hükûmetinin bizzat talebi üzerine, henüz hapse girmeden birkaç ay önce taslağını hazırladığı ve doğrudan Doğu Türkistan sorununu ele alan bir rapor Daxiong Gonghui sitesinde yayınlanmıştı. Tohti hazırladığı raporda Uygur kökenli üniversite öğrencilerinin sadece yüzde 17’sinin iş bulabildiğini, tüm Uygur nüfusunun sadece yüzde 10’unun şehirde yaşadığını, nüfusun çoğunun Uygur olmasına rağmen iş bulma konusunda Uygurlar’ın ayrımcılığa uğradığını, Han Çinlileri’nin tercih edildiğini belirtmişti. Öte yandan bu durumların Çin Halk Cumhuriyeti Bölgesel Etnik Özerklik Yasası 23. maddesinde belirtilen ve devlet daireleri ve işletmelerinde yapılan iş alımlarında etnik azınlıklara öncelik verilmesi ibaresiyle çeliştğini açıkça dile getirmişti.
2019 YILINDAN BU YANA NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ'NE ADAY GÖSTERİLDİ
Tohti, Çin yönetimi tarafından 23 Eylül 2014 tarihinde göstermelik bir duruşmada sözde "bölücülük" ile suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Tohti onlarca hürriyet ve insan hakları ödülüne layık görüldü. Öte yandan Tohti, 2019 yılından bu yana Nobel Barış Ödülü'ne aday gösteriliyor. Tohti, 2020 ve 2023 senelerinde finalistler kategorisinde beş adaydan biri olmuştu.