Doğu Türkistan'daki ırk ayrımcılığı ve hükûmet destekli baskıları açıkça eleştiren Uygur aktivist Prof. Dr. İlham Tohti'nin kızı Cevher İlham, Uluslararası Af Örgütü ile birlikte babasının serbest bırakılması için acil çağrı yaptı.
Komünist lider Şi Cinping yönetimindeki Çin'in Uygur Türklerine yönelik baskı ve soykırım politikası Uygur Türkü aydınları hedef almaya devam ediyor. Çin'in başkenti Pekin'deki en önemli üniversitelerden olan Minzu Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlham Tohti, Doğu Türkistan'daki ırk ayrımcılığı ve hükûmet destekli baskıları açıkça eleştirdiği için Ocak 2014’te önce ortadan kaybolmuş, 23 Eylül 2014 tarihinde göstermelik bir duruşmada sözde "bölücülük" ile suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı.
ÇİN TOHTİ'Yİ DERHAL VE KOŞULSUZ SERBEST BIRAKILMALI
Tohti'nin kızı Cevher Tohti, Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) ile birlikte 23 Temmuz 2024 tarihinde babasının serbest bırakılması için uluslararası topluma acil çağrı yaptı. UAÖ konuya ilişkin yaptığı çağrısında uluslararası toplumu başlattığı imza kapamnayasına davet ederek, "İlham Tohti'nin yaklaşımı anlayış ve iş birliğine giden bir yol sundu ve barışçıl bir arada yaşamayı destekledi. Özgürlüğü Çin'de insan haklarını ve adaleti ilerletmek için önemli bir adım olurdu - devam eden tutukluluğu ise Çin'de yaşayan Uygur, Kazak ve diğer Türk Müslüman gruplarının karşı karşıya olduğu devam eden insan hakları krizinin çarpıcı bir hatırlatıcısıdır. Dilekçeyi imzalayın ve Çin makamlarının onun derhal ve koşulsuz serbest bırakılmasını garanti altına almasını talep etmemize katılın" ifadelerini kullandı.
"ADALETSİZLİĞİ GÖRDÜĞÜM HER AN DİLE GETİRME HAKKIM VAR"
Tohti'nin kızı Cevher, “Çin hükumeti, bir kızın babasını tekrar görebilmesinin tek yolunun Çin'i eleştirmemek olduğunu ima ediyor. Ancak bir kızın babasını görmesi temel hakkı olmalı ve bir insan olarak, adaletsizliği gördüğüm her an dile getirme hakkım var. Uluslararası Af Örgütü'nün başlattığı babamın derhal serbest bırakılması için acil çağrısına imza atın" dedi.
İLHAM TOHTİ KİMDİR?
Çin işgalindeki Türk toprağı Doğu Türkistan'ın Artuş şehrinde, 1969 yılında dünyaya gelen Tohti o dönem 'Merkez Milliyetler Üniversitesi' olarak bilinen bugünkü adı Kuzeydoğu Normal Üniversitesi ve Ekonomi Okulu olan kurumdan mezun oldu. 2006 yılında 'Uygur Online' adında bir internet sitesi kuran Tohti burada Çin ve Uygur ilişkilerindeki sosyal meseleleri irdeleyen makaleler kaleme aldı. 2008'de Tohti Çinli yetkililer tarafından diasporadaki fanatik Uygurlar ile Çin içindeki Uygurlar arasında bağ oluşturmakla suçlandı ve internet sitesi kapatıldı.
BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI
Daha sonra 2009'da Tohti, Özgür Asya Radyosuna (RFA) verdiği röportajda Çin hükûmetinin Doğu Türkistan'da göçmen işçilerin girmesine izin veren politikasını eleştirirken Uygur kadın işçilerin Çin'in doğusuna iş bulmak için göç etmeye başladığından bahsetti. Röportaj sırasında Uygur Özerk Bölgesi Valisi Nur Bekri'yi de eleştiren Tohti, Bekri'ye Çin'in 1984 yılına ait 'Bölgesel Etnik Özerklik Yasası'nı daha keskin şekilde yorumlaması ve uygulaması için çağrıda bulundu. Tohti bu röportajın ardından gözaltına alındı ve bölücülükle suçlanarak sorgulandı.
ÇİN HALK CUMHURİYETİ BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI ÇELİŞKELİ
Uygurların Mandela'sı olarak anılan Tohti daha önce Çin hükûmetinin bizzat talebi üzerine, henüz hapse girmeden birkaç ay önce taslağını hazırladığı ve doğrudan Doğu Türkistan sorununu ele alan bir rapor Daxiong Gonghui sitesinde yayınlanmıştı. Tohti hazırladığı raporda Uygur kökenli üniversite öğrencilerinin sadece yüzde 17’sinin iş bulabildiğini, tüm Uygur nüfusunun sadece yüzde 10’unun şehirde yaşadığını, nüfusun çoğunun Uygur olmasına rağmen iş bulma konusunda Uygurlar’ın ayrımcılığa uğradığını, Han Çinlileri’nin tercih edildiğini belirtmişti. Öte yandan bu durumların Çin Halk Cumhuriyeti Bölgesel Etnik Özerklik Yasası 23. maddesinde belirtilen ve devlet daireleri ve işletmelerinde yapılan iş alımlarında etnik azınlıklara öncelik verilmesi ibaresiyle çeliştğini açıkça dile getirmişti.
2019 YILINDAN BU YANA NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ'NE ADAY GÖSTERİLDİ
Tohti, Çin yönetimi tarafından 23 Eylül 2014 tarihinde göstermelik bir duruşmada sözde "bölücülük" ile suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Tohti onlarca hürriyet ve insan hakları ödülüne layık görüldü. Öte yandan Tohti, 2019 yılından bu yana Nobel Barış Ödülü'ne aday gösteriliyor. Tohti, 2020 ve 2023 senelerinde finalistler kategorisinde beş adaydan biri olmuştu.