Macar Türkolog, Eötvös Loránd Üniversitesi öğretim üyesi İmre Baski, "Kırım Tatar Halk Hikayeleri” başlıklı eserin yayın aşamasını, araştırmanın niteliği ve eserin önemli detaylarını Kırım Haber Ajansına yaptığı değerlendirmede anlattı.
İrem Kaya / QHA Ankara
Macar Türkolog, Eötvös Loránd Üniversitesi öğretim üyesi İmre Baski, ünlü Macar Türkolog Ignác Kúnos tarafından I. Dünya Savaşı sırasında, özellikle Macar kamplarındaki Rus Müslüman savaş esirlerinden Kırım Tatar folklor metinlerini kaleme aldı. Baskı tarafından yayınlanan metin, 38 masaldan ve Çora Batır destanının bir kısmı bir versiyonundan oluşuyor. Baski'nin yayımladığı bu eserde padişahlar ve oğullarının yer aldığı masallar, Kırım Tatar halkının hayal gücü büyüleyici çeşitliliğini sergiliyor. Hikayeleri dilbilimsel açıdan incelendiğinde Baski, Kırım lehçelerinin karakteri olarak oldukça karışık olması ve yalnızca kuzey (Kıpçak) ve güney (Oğuz) unsurlarının farklı oranlarıyla ayrıştırılması nedeniyle, logaritma masalları arasında keskin bir şekilde ayrılamayacağı açıkça ortaya çıkıyor. Mevcut eser, Kırım Tatar folklorunun değerini korurken ve dilsel içgörüler sunarken, aynı zamanda uzak bir zamana ve kültüre benzersiz bir pencere açılır.
" Eser, Kırım Tatarcası 1860 ile 1945 arasında halk hikayelerini esas alıyor. Bu hikayeleri incelediğinizde nasıl ulaştınız? Halk sembolleri bu hikayeye nasıl yansımıştı?"
Dr. Baski İmre: saklandığı gibi, Ignác Kúnos Türkiye'deki folklor araştırmalarının kurucusudur, hatta bu araştırmaların babası denilebilir. Kúnos, Birinci Dünya Savaşı esir kamplarına da folklor araştırmacısı olarak gitti ve oraya Başkurtlar, Türkmenler, Kazan Tatarları, Nogaylar ve Kırım Tatarlarının oğullarından halk edebiyatı malzemesi toplama amacı güttü. Kúnos koleksiyonunu keşfeden ve yönetilen Prof. Zsuzsa Kakuk, başlangıçta koleksiyonun yayımlanmasından itibaren, yani kaynak verileri olarak raporları önemli ölçüde buldu. Onun ve onun yönetimi ve sonrasında benim katkılarımla yayımlanan eserlerde (Kasantatarische Volkslieder /1980/, Kasantatarische Volksmärchen /1989/, Kırım Tatar Şarkıları /1993/ vs.) dilbilimsel notlar neredeyse hiç yok ve folklor bilimi (folkloristik) açıdan da hiç bir detay bulunmuyordu. Kırım Tatar masallarının yayımlanmasına gelindiğinde, bu ilkeyi değiştirmedim, yani masalların profesyonel folkloristik analizini çalışmaya devam ediyor. Aynı zamanda kitabın önsözü ayrıntılı ve özet dilbilimsel analizini içermektedir. Sorunuzda belirtilen zaman çerçevesini değiştirebilirsiniz. Zira, en yaşlı bilgi vericiyi varsayarsak ve bu kişinin büyüklerinden de masallar duymuş olabilirse, masalların 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mevcut olduğu, ancak 1918'de geç bir tarihte yazılmış olabilirler. Masalcıların ve masalların ne kadar daha yaşadığını bilemeyiz.
“Kırım Tatar halkının tarihsel süreci içinde kendi hikayelerini nasıl anlatmış?”
Baski İmre: Eksik Çora-batır destanı çeşidi saymazsak, koleksiyonda belirli bir tarih olayıyla ilişkilendirilebilecek bir masal yoktur. Çoğu masal, sıradan sihirli masal (peri masalı) ve günlük hayatın olaylarını, insan tiplerini gösteren, alay eden hikayelerdir.
"Bu bilgiler başlarken ana motivasyonunuz biliniyor mu? Niçin bu araştırma konusunu seçtiniz?"
Dr. 20. yüzyılın başlarında olağanüstü koşullar altında, Tatarca metinleri değerli buldular ve bunları daha geniş bir kitleye tanıtmayı önemli gördüm. İtiraf etmeliyim ki, bu çalışmalar sırasında ben de çok şey öğrendim.