Son aylarda Ermenistan ile Rusya arasında yaşanan gerginlik, ikili ilişkileri kopma noktasına getirdi. QHA ekibi, ortaya çıkan gerginliğin nedenlerini derledi.
Kürşad İsmayıl / QHA Ankara
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, III. Antalya Diplomasi Forumu’nda yaptığı konuşmada Ermenistan konusuna değinerek, Paşinyan yönetimi altındaki Ermenistan’a gözdağı verdi. İki ülke arasındaki son aylarda yaşanan gergin temasın nasıl sonuçlanacağı ise hâlâ merak konusu.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, siyasi kariyerinde Rusya’ya yönelik sert açıklamalarını sürdürürken, Ermenistan Parlamentosu Başkanı Alen Simonyan ve Güvenlik Konseyi Başkanı Armen Grigoryan’ın da Rusya ile Ermenistan arasındaki ikili iş birliklerinin tekrar değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmişti.
KOLEKTİF GÜVENLİK ANLAŞMASI ÖRGÜTÜ - ERMENİSTAN GERGİNLİĞİ
Ermenistan’ın Rusya’ya karşı yürüttüğü yeni siyaset dilini ise temelde savunduğu bazı fikirler oluşturuyor.
Ermenistan’ın ilk hedefi Rusya’nın kendileri üzerindeki nüfuzunu kırabilmek. Ermenistan bununun için hem Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütündeki (KGAÖ) pozisyonunu ve gücünü azaltma hem de sınırları içindeki Rus askerlerinin Ermenistan’dan çekilmesini istiyor.
Gerginliğin başlangıcı İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından Erivan’ın talebi üzerine KGAÖ yetkilileri, sınırdaki durumu incelemek üzere Ermenistan’a geldi. Yetkililer, Ermenistan’da sabit bir KGAÖ gözlemcilerinden oluşan barışı koruma misyonu yerleştirmesini istediler.
Ermenistan’ın başkenti Erivan’da düzenlenen KGAÖ Dışişleri Bakanları toplantısında yetkililer, KGAÖ’nün görev metni üzerinde mutabık kaldılar. Ermenistan da aynı şekilde mutabık kalınan belgeyi onayladı. Söz konusu bu duruma karşın Başbakan Nikol Paşinyan beklenmedik bir şekilde, KGAÖ zirvesi toplantısına başkanlık ederken Erivan'ın bu belgeden memnun olmadığını, çünkü KGAÖ’nün Azerbaycan'ın eylemlerini sert bir şekilde kınamayı reddettiğini belirtti.
ERMENİSTAN’DAN AB’YE DESTEK
Aynı sıralarda Avrupa Birliği (AB) de gözlemcilerini Ermenistan'a yerleştirmeyi teklif etti. Paşinyan bunu hemen kabul etti, ancak AB, KGAÖ gibi, o dönemde Azerbaycan'ın eylemlerini kınayan açıklamalar yayınlamadı. Ermenistan AB’nin kınama açıklaması yapmamasını, “Rusya ve KGAÖ müttefik olarak Azerbaycan'ı kınamakla yükümlüdür, Avrupa Birliği ve Ermenistan ise müttefik değildir, onları kınamaya gerek yok..." şeklinde açıklamıştı.
Ermenistan’ın 2023 yılında KGAÖ’den kopması, AB ile yakınlaşmasıyla sonuçlandı. Ermenistan yönetimi, AB ülkelerini Ermenistan'ın güvenliği ve ekonomisinin çeşitlendirilmesinde önemli ortaklar olarak gördüklerini açıkladı. 2024 yılının şubat ayında ise Ermenistan, AB ülkelerine ortak güvenlik ve savunma politikasının sivil misyonlarına katkıda bulunmaya hazır olduklarını duyurdu.
ERMENİSTAN İLE RUSYA ARASINDA ASKERİ-TEKNİK İŞ BİRLİĞİNDE GERGİNLİK
Ermenistan Güvenlik Konseyi Sekreteri Armen Grigoryan, Ermenistan'ın Rusya'ya askeri-teknik bağımlılığını stratejik bir hata olarak nitelendirdi. Ona göre Rusya’nın Ermenistan'a yönelik askeri-teknik iş birliğindeki payı 2020'de yüzde 96'dan 2023'te yüzde 10'a düştü.
Grigoryan geçtiğimiz günlerde Ermenistan'ın iddialarını açıkça dile getirdi. Grigoryan, "Siyasi, ekonomik, askeri-siyasi, bilimsel her yönden Ermenistan Rusya'ya çok bağımlıydı ve bu bizim genel güvenliğimizin bir parçasıydı. 2020'de bu sistemin işlemediğini gördüğümüzde, daha sonra onların güvenliğini sağlayacak alternatifler bulmak için adımlar atmaya başladık" dedi.
Aynı zamanda Ermenistan Güvenlik Konseyi Sekreteri Grigoryan, Ermenistan'ın çeşitli sözleşmeler kapsamında zaten ödenmiş olan silahların teslim edilmemesi nedeniyle Rusya'ya dava açmayacağını ancak bu tutarı Ermenistan'ın Rusya'ya olan toplam borcundan düşmeyi teklif edeceğini açıkladı.
RUSYA, NEDEN ERMENİSTAN YÖNETİMİNİ KÖTÜLEDİ?
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ocak ayında "France 24" televizyon kanalına verdiği röportajda Rusya’nın mevcut Ermenistan yönetimini kötüleme konusunu gündeme getirdi. Ermenistan Dışişleri Bakanlığı, Rusya’nın Erivan Büyükelçiliğine Rus siyasetçilerin mevcut yönetimi kötülediğine dair nota verdi. Üstelik Erivan geçen yılın sonunda bu konuyu gündeme getirerek Rus siyasetçilerin özel açıklamalarını Rusya Dışişleri Bakanlığının da dikkatine sunmuştu.
Rus propagandacı Vladimir Solovyov’un programında şubat ayında Ermenistan’a yönelik hakaret içerikli konuşmaların geçmesinin ardından Ermenistan Yüksek Teknolojiler Sanayi Bakanlığı da Rusya’ya nota verdi. Parlamentoda konuşan Ermeni bakan, “Ermenistan'ın ve halkının şeref ve haysiyetini sorgulayan programlara tahammül edilemez" ifadelerini kullandı.
Ermenistan Parlamentosu Başkanı Alen Simonyan, 1 Mart’ta düzenlenen bilgilendirme toplantısında, 2021 yılında Rusya’nın Ermenistan’ı Belarus’un da olduğu birlike dahil etmeye çalıştıklarını açıkladı. Simonyan, aynı zamanda ülkenin resmi bir davet almadığını da açıkladı. Simonyan, "Üç yıl önce Ermeni halkının, Ermenistan'ı Birlik Devleti'nin bir parçası haline getirecek bir hükümeti seçmesi gerekirdi. 2021 yılında Ermeni halkı, görevi bizi bu duruma getirmek olan büyük bir jeopolitik planı bozguna uğrattı” dedi.
Bu konunun "polemik makale"de gündeme geldiği tek zaman, BDT İşleri, Avrasya Entegrasyonu ve Devlet Duması Yurttaşlarla İlişkiler Komitesi Başkanı Leonid Kalaşnikof'un Şubat 2022 ortasında yaptığı açıklamadan sonraydı. Ancak bu, Paşinyan gibi politikacılar tarafından Ermenistan için en iyi senaryonun varsayımsal bir versiyonu olarak yapıldı.