Dr. Serra Menekay’ın “Şefika: İsmail Gaspıralı’nın Kızı” adlı romanının Ukraince basılmasına yönelik çalışmalar devam ediyor.
Kırım Derneği Genel Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Serra Menekay’ın “Şefika: İsmail Gaspıralı’nın Kızı” romanının Ukraince basılmasına yönelik çalışmalar kapsamında önemli bir toplantı gerçekleşti.
3 Şubat 2025 tarihinde çevrim içi olarak tertip edilen toplantıda; Kıyiv Taras Şevçenko Milli Üniversitesi Türkoloji Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Irına Drıga (Iryna Dryga) başkanlığındaki heyette yer alan çevirmenler, Türkoloji bölümü öğrencileri, Mayster Knıh Yayınevi İcra Müdürü Nadiya Honçarenko ve yazar Dr. Serra Menekay katıldı.
Prof. Dr. Irına Drıga liderliğinde sürdürülen, Türkoloji bölümü öğrencilerinden kurulan bir ekibin de destek verdiği çalışmaların devamı niteliğinde olan bu toplantıda yazar Serra Menekay, eserlerini yazarken nasıl bir motivasyon içinde olduğunu, amaçlarını, hislerini ve yazım sürecinde yaşadıklarını paylaştı. Karşılıklı bilgi alış verişi şeklinde geçen ve iki saate yakın süren görüşmenin sonunda Serra Menekay’ın bu ay Türkiye’de basılacak olan yeni kitabı "İnci Kolye" de gündeme geldi.
Dr. Serra Menekay’ın 18 Mayıs 1944 Kırım Tatar Sürgünü ve Soykırımı'nı anlatan ve yazarın kendi aile hikâyesini romanlaştırdığı ilk eseri “Aluşta’dan Esen Yeller”; 2021 yılında Ukrainceye çevrilmiş ve Kıyiv’deki Mayster Knıh Yayınevi tarafından basılmıştı. Bu eser, Ukrayna’daki tarihçiler tarafından gözden geçirilerek değerli bir mikro tarih örneği olarak kabul edilmiş ve Taras Şevçenko Üniversitesi Tarih Bölümünde müfredata alınmıştı. Serra Menekay bu eseri ile Ukrayna’da tanınmakta ve okunmaktadır.
Dr. Serra Menekay’ın Şefika Gaspıralı’nın hayatını anlattığı “Şefika: İsmail Gaspıralı’nın Kızı” adlı romanı ise 2017 yılında Galeati Yayıncılık tarafından basılmış ve günümüze kadar Türkiye’de 6 baskı yapmıştı. Bu romanda yazar, Türk dünyasının büyük fikir adamı, Kırım Tatar eğitimci ve reformist İsmail Bey Gaspıralı’nın kızı Şefika Gaspıralı’nın Türk kadın hareketi liderliğinden ilk Türk kadın milletvekili olmaya, gazetecilikten sivil toplum önderliğine, Kırımlı ünlü bir reformistin kızı olmaktan Azerbaycan başbakanının eşi olmaya uzanan sıra dışı hayatını aktarmıştı.
Şefika Gaspıralı’yı roman dilinde Türkiye’deki okurlara ilk kez sunan bu eser, aynı zamanda Kırım Tatar kültürünün sağlam temellerini, tarihi geçmişini ve kültürel kodlarını aktarmak konusunda da değerli bir eser niteliğindeydi.
TÜRK KADIN HAREKETİNİN ÖNCÜSÜ ŞEFİKA GASPIRALI
20. yüzyıl başlarında "Dilde, Fikirde, İşte Birlik" diyerek Türk dünyasında kültürel ve siyasi uyanışın önderliğini yapan ve ebedileştiren ünlü gazeteci, eğitimci, politikacı ve reformcu İsmail Bey Gaspıralı'nın kızı, Türk kadınının millî ve medenî uyanışının önemli bir figürü olan Şefika Gaspıralı, 14 Ekim 1886’da Kırım’ın Bahçesaray şehrinde hayata gözlerini açtı.
Babası, bütün Türk milliyetçilerinin mutlaka tanıması gereken aydın ve Tercüman gazetesinin kurucusu İsmail Bey Gaspıralı, annesi ise Kazan Tatarlarının tanınmış Türkçü âilelerinden Akçura âilesine mensup Zühre Hanım’dır. Türkçülüğün önde gelen isimlerinden Yusuf Akçura da Şefika Hanım’ın dayısının oğludur. Şefika Hanım’ın hem anne hem de baba tarafı eğitime her zaman büyük önem verdi. Zühre Hanım, vefat ettiği 1903 senesine kadar matbuat işleriyle uğraşarak, dönemin sosyal ve siyasi meseleleriyle yakından ilgilenerek bu yönüyle kızına rol model oldu.
Şefika Gaspıralı okuma-yazmayı babasından öğrendi; daha sonra eğitimine babasının Kırım'daki Usûl-ü Cedit Mektebinde devam etti. Annesinin vefatından sonra 17 yaşında evin sorumluluğunu üstlenen Şefika Gaspıralı, bir yandan da Tercüman gazetesinin yayınlarının yönetimi, yazışmaları ve Rusçadan çevirilerin yapılması, posta ve dağıtım işleri konularında babasının en önemli yardımcısı oldu. Şefika Hanım ilk yazısını 1903'de Tercüman'da yayımladı. Bu sıralarda Şefika Hanım, babasını sıkça ziyaret eden gençlerden Genceli Nesib Bey Yusufbeyli ile tanıştı. Siyasi konularda başlayan mektuplaşmalarının duygusal yakınlaşmaya dönüşmesiyle iki genç 1906 yılında evlendi.
Şefika Gaspıralı, 1906-1912 yılları arasında, dünyanın ilk kadınlara özel dergisi haftalık Âlem-I Nisvân dergisinin yönetimini üstlendi. Buradaki ilk yazısı da Kırım Tatar masalları ve folklorüne dairdi. Kadın hürriyeti, erkek-kadın eşitliği, kadının her alanda eğitim ve çalışma hakkı gibi temel konularda tohumlar eken Şefika Gaspıralı, ayrıca 1. Kırım Tatar Milli Kurultayı Başkanlık Divanı Üyesi ve iki dönem milletvekili oldu. Ayrıca Moskova’da gerçekleşen Bütün Rusya Müslümanları Birinci Kongresi'nde de yönetim kurulu üyeliğine seçildi ve Müslüman Türk kadınları içinde siyâsete giren ilk kadın oldu.
30 Nisan 1919’da Bolşeviklerin Kırım’ı işgal ettikten sonra Şefika Gaspıralı ailesi ile birlikte Bahçesaray’dan ayrılmak zorunda kalarak Bakü’ye geldi. Burada, Azerbaycan Halk Eğitim Bakanlığına bağlı çocuk okullarında eğitim verecek eğitimcileri yetiştirmek gayesiyle kurslar açtı. Bolşevikler Bakü’yü de işgal edip kocası Nesip Yusufbeyli’yi şehit edince, Şefika Gaspıralı bağımsız tek Türk devleti olan Türkiye’ye kaçmak zorunda kaldı. Kırım’da ve bütün Türk coğrafyasında kadınların lideri olan Şefika Hanım, Türkiye’de maddî sıkıntılar çekti; dikiş dikerek, hastânede, yetimhânelerde, Kızılay’da çalışarak hayatını idâme ettirdi. Yaşadığı sıkıntılara rağmen siyasi faaliyetlerden geri durmayan Şefika Hanım, 1930’da Kırım Kadınlar Cemiyetini kurdu. Bu cemiyeti kurarak, Kırım’da yaşayan Türklerin çektiği zulmü bütün dünya kamuoyuna duyurmak istedi.
35 yaşında geldiği Türkiye'de 54 yıl yaşan Şefika Gaspıralı uzun yıllar Kızılay'a hizmet etti. Ayrıca Kırım Dergisi, Emel Dergisi için yazılar yazdı. Şefika Gaspıralı kendi hayatı ile birlikte Rusya'daki Türk Kadın Hareketi'ni bir kitap haline getirmeyi planlıyordu. Bu konuda elinde bulunan belgeleri Necip Hablemitoğlu ve Şengül Hablemitoğlu'na verdi. Bu çalışma daha sonra "Şefika Gaspıralı ve Rusya'da Türk Kadın Hareketi (1893-1920)" ismiyle yayımlandı. 31 Ağustos 1975 tarihinde İstanbul'da hayatını kaybeden Şefika Gaspıralı Zincirlikuyu Asri Mezarlığına defnedildi.