Ünlü insan hakları savunucusu Yuriy Orlov yaşama veda etti
SSCB döneminin ünlü rejim muhalifi, bugün Rusya'nın önde gelen insan hakları kuruluşlarından biri olan Moskova Helsinki Grubu'nun kurucusu ve ilk başkanı, insan hakları savunucusu nükleer Fizikçi Yuriy Orlov, 96 yaşında ABD’de vefat etti.
Yaşadığı ABD'de 27 Eylül 2020 tarihinde vefat eden ünlü insan hakları savunucusu Orlov, Sovyet döneminde Kırım Tatar halkının milli lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu da dahil hapisteki insan hakları savunucularının serbest kalması için aktif kampanyalar yürütüyordu.
"KIRIM TATARLARINA VE KIRIMOĞLU'NA BÜYÜK DESTEK VERMİŞTİYuriy Orlov'un vefatı üzerine açıklamalarda bulunan KTMM Türkiye Temsilcisi ve Emel Kırım Vakfı Başkanı Zafer Karatay, "Sovyet döneminin ünlü muhalifi, insan hakları savunucusu, Nükleer Fizikçi Yuriy Orlov, 96 yaşında ABD’de vefat etti. Kırımoğlu Belgeseli için kendisiyle söyleşi yapmıştık. Kırım Tatarlarına ve hapiste olan Kırımoğlu'na da büyük destek vermişti. Tanrı günahlarını affetsin." ifadelerini kullandı.
YURİY ORLOV KİMDİR?Yuriy Orlov 13 Ağustos 1924'te Moskova'da doğdu ve erken çocukluğunu Moskova bölgesinin Noginsk ilçesinin bir köyünde geçirdi. Köyde, kollektifleştirme ve dekulakizasyon dönemindeki Sovyet köylülüğünün gerçek hayatını erken yaşlardan itibaren gördü.
1951 yılında Moskova Devlet Üniversitesinin fizik bölümünden mezun olan Orlov, SSCB Bilimler Akademisi Teorik ve Deneysel Fizik Enstitüsü'nde çalıştı. 1956'da, Komünist Partisinin bir toplantısında, milyonlarca insanın ölümüne sebep olan kanlı diktatör, öldüğü 1953 yılına kadar Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreterliği yapan Josef Stalin'i ve dönemin gizli servisi NKVD’nin Başkanı Lavrentiy Beriya'yı "iktidardaki katiller" olarak adlandırdığı ve "sosyalizme dayalı demokrasi" talebini ortaya koyduğu bir açıklama yapınca işten ve partiden atıldı. Bir süre Erevan'da çalışan Orlov, 1972 yılında Moskova'ya döndü ve SSCB Bilimler Akademisi Karasal Manyetizma, İyonosfer ve Radyo Dalgası Yayılımı Enstitüsünde çalışmaya başladı.
1973'te ünlü insan hakları savunucusu Andrey Saharov'a karşı yürütülen kampanyanın etkisi altında aktif sosyal faaliyetlerde bulunmaya başladı. Devletin ekonomi üzerindeki kontrolünü zayıflatmak için önerilerde bulunduğu ve Sovyet toplumunun demokratikleşmesini talep ettiği Leonid Brejnev'e (1964-1982 yılları arasında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak SSCB'yi yönetti) açık bir mektup gönderdi. Kısa zaman sonra ünlü muhaliflerle tanışan Orlov, Ekim 1973'te, insan hakları üzerine çalışmalar yürüten bir sivil toplum örgütü olan Uluslararası Af Örgütü'nün Sovyet şubesini kurdu.
1974'te siyasi nedenlerle bilimsel faaliyetlerden dışlanan bilim adamları için evinde bir seminer düzenledi.
1975'in sonunda, Orlov bir sıra insan hakları savunucusu ile Helsinki Anlaşmalarının Nihai Senedinin insani yardım bölümlerinin uygulanmasını izlemek için bağımsız kamu gruplarını oluşturma fikrini müzakere ettiler. Orlov, önde gelen Sovyet insan hakları savunucularını yeni insan hakları derneğine katılmaya ikna etti. 12 мая 1976 tarihinde Moskova'da Andrey saharov'un evinde düzenlenen basın toplantısında Orlov'un yönetiminde Moskova Helsinki Grubu'nun kurulduğu ilan edildi.
Orlov'un grubu yönettiği sekiz ay boyunca 18 belge yayımladı. Tutuklanmasından önce Orlov, grubun tüm belgelerinin hazırlanmasına ve düzenlenmesine ve bunların Helsinki Anlaşmasına katılan ülkelerin Moskova büyükelçiliklerine ve SSCB yönetimine ulaştırılmasına katıldı. Ardından, belgelerin ilgili adreslere ulaşmadığından emin olan Orlov, düzenlediği basın konferanslarında belgeleri yabancı gazetecilere aktarmaya başladı. Gruba insan hakları ihlalleri nedeniyle başvuran vatandaşları kabul ediyordu.
1976 yazında Orlov, Batı Ukrayna'ya ziyaret gerçekleştirerek Ukrayna Helsinki Grubu'nun gelecekteki üyeleri olan eski siyasi mahkumlar- rejim muhalifleriyle bir araya geldi. Ayrıca Orlov'un desteğiyle Litvanya Helsinki Grubu da kuruldu.
Moskova Helsinki Grubu'nun faaliyetleri, Sovyet yönetiminin sert baskısına maruz kaldı. Grubun kurulmasından üç gün sonra Orlov, KGB'ye çağrıldı ve kendisine burada "yasadışı faaliyetlerinin" olası sonuçları hakkında bir "uyarı" yapıldı.
Gizli servisler tarafından takip edilen Orlov, sürekli sorgulara çağrıldı ve Ocak 1977'de evinde arama yapıldı. Tüm baskılara rağmen Orlov insan hakları faaliyetlerine devam etti, rejim muhaliflerini savunmak için mektuplar imzaladı, Uluslararası Af Örgütü'nün Sovyet şubesinin toplantılarına katıldı.
10 Şubat 1977'de tutuklandı ve Sovyetler'in gizli servisi KGB'nin tutukevine (Lefortovo) yerleştirildi. 15-18 Mayıs 1978, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Ceza Kanununun 70. maddesi (Sovyet karşıtı ajitasyon ve propaganda)uyarınca 7 yıl kamp ve 5 yıl sürgün cezasına mahkum edildi. Orlov'un serbest bırakılması için ABD ve Batı Avrupa'dan önde gelen bilim adamları ve sivil toplum erbaplarının katılımıyla geniş bir uluslararası kampanya düzenlendi.
Kamplarda bilimsel çalışmalarına devam eden Orlov, 5 Ekim 1986'da, Reykjavik'te dönemin SSCB lideri Mihail Gorbaçov ile dönemin ABD Başkanı Ronald Reagan arasındaki görüşmenin arifesinde, Amerika Birleşik Devletleri'nde tutuklanan bir Sovyet istihbarat görevlisinin karşılığında Amerika Birleşik Devletleri'ne sınır dışı edildi ve Sovyet vatandaşlığından mahrum edildi.
Yurtdışında aktif olarak sosyal ve politik faaliyetlerde bulunan Orlov, Avrupa'da güvenlik ve işbirliği toplantılarına katıldı, Sovyet siyasi mahkumlarını savunmak için kampanyalar yürüttü. Orlov, Reagan ile görüşen ve Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu da dahil hapisteki insan hakları savunucularının serbest kalmasını Reagan-Gorbaçov zirvelerinde gündeme gelip gerçekleştirilmesini sağlayanlardan biriydi.
Haziran 1989'dan itibaren düzenli olarak SSCB ve Rusya'yı ziyaret etmeye başladı. 1991'de İngilizce "Tehlikeli Düşünceler" adlı hatıra kitabını (1992'de Rusya'da yayımlandı) yayımladı; sosyal faaliyetleri ile bilimsel çalışmalarına devam etti.
Yuriy Orlov, 96 yaşında ABD'ye hayata gözlerini yumdu.