Türkistan'ın milli başkaldırı hareketi ve Rus Çarlığının kanlı mirası: Ürkün Katliamı
Türkistan'da Rus Çarlığı'na karşı Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri arasında çıkan milli başkaldırı hareketi, tarihe Ürkün İsyanı olarak geçti. Çarlık Rusyası'nın totaliter ve baskıcı uygulamalarına karşı başlatılan ayaklanma, kanlı bir şekilde bastırıldı. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaşmak istemeyen yüz binlerce Türkistanlının katledildiği soykırım, Kırgızistan'da her yıl "Ataları Anma Günü" olarak hatırlanıyor.
Rus Çarlığı, 1867 yılına gelindiğinde Türkistan’ı önce bölgelere, sonra da eyaletlere böldü. Bu coğrafyaya Rusların yerleştirmesiyle yeni bir Rusya yaratılması amaçlandı. Birinci Dünya Savaşına İtilaf Devletleri safında giren Rus Çarlığı, Batı cephesinde ciddi kayıplar vermişti. Bunun sonucunda 1916’da çıkarılan kararname ile o güne kadar ikinci sınıf vatandaş olarak görülen ve askerlik hizmetinden muaf olan 500 bin Müslüman Türk (Kırgız, Özbek, Türkmen, Kazak) askere alındı. Uzun bir dönemdir baskılara maruz kalan Türkler, Rusya'nın çağrısına uymadı ve başkaldırdı. 4 Temmuz 1916’da Hocent’te başlayan Ürkün Ayaklanması, daha sonra Türkistan’ın diğer kısımlarına yayıldı.
● Ürkün, 1916 yılında Türkistan halklarının Rus Çarlığı’na karşı gerçekleştirdiği milli başkaldırının adıdır.
● Rus emperyalizmine karşı başlayan milli ayaklanma hareketi, bağımsızlık meşalesine dönüştü.
● Çarlık ordusunun kanlı bir şekilde bastırdığı olay, tarihe Ürkün Katliamı olarak geçti. Yüz binlerce Türkistan Türkü, katledildi, sürüldü ve soykırıma uğradı. Kanlı soykırım, Kırgızistan’da her yıl “Ataları Anma Günü” adıyla hatırlanıyor.
ÜRKÜN İSYANI'NIN SEBEPLERİ● Çok sayıda Rus çiftçisinin Kırgız topraklarına yerleştirilmesi
Yerli halkın dinî inanç haklarının sınırlanması
● 1916 yılının Haziran ayında, Rus Çarı’nın, Türkistan halklarından savaşa katılabilecek 19 ile 43 yaşları arasındaki erkeklerin askere alımı yasası (500.000 kişi silah altına çağrıldı).
● Ağır vergi, zulüm ve baskılar
ATA YURTTAN DOĞU TÜRKİSTAN'A ÖLÜM YOLCULUĞU● Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri arasında 150-300 bin arasında Türkistanlı katledildi.
● Ürkün Katliamı’nın ardından Doğu Türkistan’a Kırgızistan'dan 332 bin insan kaçmıştır. Kırgız halkından sadece 150 bin kişi ulaşabilmiştir.
● Üç Turfan, Aksu, Kaşgar ve Gulca bölgelerine yerleşmişlerdir. Kırgızistan’ın kuzeyindeki halkın sayısı yüzde 41,4 oranında azaldı.
25 Haziran 1916'da Rus İmparatoru 2. Nikolay imzasıyla "Rus olmayan erkeklerin" orduya alınması emri ilan edildi. Osmanlı Devleti ile savaşmayı kabul etmeyen Türkistanlılar isyan başlattı. Kutsal isyana Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler, Türkmenler, Tacikler, Karakalpaklar ve Uygurlar katıldı. Kıyama katılanların silahlarının olmayışı sonucu belirleyen etkenlerden biriydi. İsyan, balta, sopa, taş, kazma ve küreklerle başlatıldı.
İsyanın yankıları tüm Rusya'yı yayılınca acımasızca bastırılmaya çalışıldı. Kırgızların kayıpları kimi araştırmalara göre 300 bine ulaştı. Kazakların kayıpları ise 673 bin olarak belirlendi. 68 bin Türkistanlı Sibirya'ya sürüldü ve 300 bin Kazak ve Kırgız Doğu Türkistan'a geçmek zorunda kaldı. Şiddetli direniş gösteren Cizzak şehri tamamen yok edildi.