Tataristan Anayasasının kabul edilişinin 28. yıl dönümü kaydedilirken, Rusya’ya bağlı Tataristan Cumhuriyeti'nde defalarca değişikliğe uğrayan Tataristan Anayasasına yönelik protesto eylemi düzenlenmek istendi. Kazan Tatar milliyetçilerinin Tataristan Anayasasının kabul gününde yapmak istedikleri toplantıya Kazan hakimiyeti izin vermedi. Kazan Tatarı tarihçi, araştırmacı-yazar Roza Kurban konuya ilişkin gelişmeleri QHA için değerlendirdi.
Ayyıldız Huri KAPTAN / QHA Ankara
Tataristan Anayasası'nın kabul edilişinin 28. yıl dönümü kaydedilirken, Rusya’ya bağlı Tataristan Cumhuriyeti'nde, defalarca değişikliğe uğrayan anayasaya yönelik protesto eylemi planlandı. Kazan Tatar milliyetçilerinin, Tataristan Anayasası'nın kabul gününde yapmak istedikleri toplantıya Kazan yönetimi izin vermedi. Kazan Tatarı tarihçi, araştırmacı-yazar Roza Kurban konuya ilişkin gelişmeleri QHA için değerlendirdi.
Tataristan'da anayasanın yıl dönümüne yönelik etkinliklere geçit verilmiyor. Kazan Yürütme Komitesi, Tataristan Anayasa Günü'ne dair protesto gerçekleştirilememesi için çeşitli nedenler yaratmaya devam ediyor. Kazan Tatar milliyetçilerinin, Tataristan Anayasasının kabul edildiği gün ile ilgili yapmak istedikleri toplantıya Kazan hakimiyetinden sürenin geçtiği bahanesiyle izin çıkmadı.
Kazan yetkilileri, Kazan milli aktivistlerin 6 Kasım 1992 yılında kabul edilen ve maddelerinde sayısız değişikliğe uğrayan Tataristan Anayasasının, 6 Kasım 2020 tarihindeki 28. yıl dönümüne ilişkin etkinliklerine başvurunun son tarihten sonra yapıldığını bahane ederek izin vermedi.
Kazan Tatarı tarihçi, araştırmacı-yazar Roza Kurban, Tataristan Anayasasının yıl dönümünde anayasaya dair bilgi ve engellenen protestolara ilişkin gelişmeleri Kırım Haber Ajansına (QHA) değerlendirdi. QHA'nın Roza Kurban ile söz konusu gelişmelere yönelik gerçekleştirdiği röportajı şöyle:
"Tataristan'da 6 Kasım 1992 tarihinde kabul edilen ve sayısız değişikliğe uğrayan Tataristan Anayasına dair toplantı ve anma etkinlikleri yapılmak istendi. Kazan belediye idaresi (şehir hakimiyeti) çeşitli bahanelerle izin vermedi. Tatar İçtimai Merkezi izin almak istedi ancak büyükşehir belediye başkanı yapılmak istenen etkinliğe ilişkin zamanında verilen dilekçenin geç verildiği bahanesini öne sürerek izin vermedi.
"TATAR DİLİ RUS DİLİ İLE EŞİT OLAMAZ!"Tataristan Anayasası 6 Kasım 1992 tarihinde kabul edildi. Ancak kabul edildiğinden itibaren çok ciddi ve büyük problemler vardı. Tatar dili ile Rus dilinin eşit seviyede devlet resmi dili sayılsın şeklinde kabuller vardı. Tatar dili ile Rus dili eşit olamaz! Çünkü Ruslar burada her daim hakim millet oldu. Bundan dolayı anayasanın hazırlanış sürecinde de bunlar öngörülerek bu iki dilliliğe çok ciddi şekilde karşı çıkanlar oldu, büyük kavgalar verildi ve onlar haklı çıktı. Ancak sonuç olarak resmi dilde iki dil kararı anayasaya koyuldu. Tatar dili hiçbir zaman resmi dairelere giremedi. Hep ikinci sınıf dil olarak kaldı. Unutturulmaya çalışıldı. Tüm yazışmalar, görüşmeler Rus dilinde yapıldı.
"PUTİN'İN GELMESİYLE DAHA KÖTÜ GELİŞMELER OLDU"2002 yılına gelindiğinde ise Putin'in de gelmesiyle daha büyük değişiklikler ve kötü gelişmeler oldu. Bu tarihten itibaren Tataristan Anayasası kökünden değiştirildi. Anayasa maddelerinde çok sayıda Tatarların aleyhinde eklemeler ve çıkartmalar oldu. Tekrar 2020 yılında yapılan Rusya Anayasasındaki değişiklik ile de çok sayıda madde değişti. Son haline bakıldığında Tataristan Anayasasının adı var ancak uygulamaya konulacak bir maddesi kalmadı.
"TATARİSTAN'IN KENDİ ANAYASASI VAR, UNUTULMAMALIDIR!"Tüm bunlara rağmen unutmamak gerekir ki, Tataristan'ın kendi anayasası var. 1992 yılında kabul edilen anayasa çok önemlidir, unutturulmamalıdır. Ancak şu anki haliyle kabul etmek mümkün değildir.
"2018 YILINA KADAR 18 KEZ DEĞİŞTİRİLDİ"Tataristan Anayasası kabul edildiği 1992 yılından 2018 yılına gelinene kadar 18 defa değiştirildi. Bilindiği üzere 2020 yılındaki referandum sonucu yapılan yeni anayasa değişikliği ile de kökten bir değişikliğe uğradı. Kazan Tatarlarının anayasanın bu halini kabul etmesi mümkün değildir. Örneğin cumhurbaşkanı ile ilgili durum bir tek Tataristan'da var, başka bağımsızlığını kazanan cumhuriyetlerde durum böyle değil. Tataristan cumhurbaşkanı Tatarca bilmek zorunda idi. Şimdi bu maddeyi kaldırdılar. Bu cumhurbaşkanı Rus olsa da olur, Tataristan'ı bir Rus da yönetebilir anlamına gelmektedir. Anayasada değiştirilen maddeler sayılmakla bitmez. En önemlileri ise anadil ve cumhurbaşkanının seçilmesindeki maddeler konusu sayılabilir.
İlgili haber: Rusya’da Türk ve Müslüman halkların ölüm fermanını veren anayasa değişikliği referandumunda oy verme süreci başladı
"TATAR DİLİNİN MÜCADELESİ YETERİNCE VERİLMEDİ"Rus dilinin Tatar diliyle eşit sayılıp iki dillilik sonucu, geri planda ikinci sınıf dil olarak kalmasında elbetteki Tatarların da suçluluk payı var. Dili öne çıkarma mücadelesi yeterince verilseydi öne çıkardı ama çıkarılmadı. Tataristan hükumeti bilindiği üzere Rusya'nın kuklası gibi. Maalesef mevcut başkan Ruslardan daha çok Rus gibi davranan kraldan çok kralcı bir tutum içinde. Onlar demeden Tatarlar aleyhinde yapılabilecek herşeyi öne sürebiliyor. Özetle, Tatarlarının son değişikleriyle bu anayasayı kabul etmesi mümkün değildir! Kazan Tatarlarını hiçbir zaman yalnız bırakmayarak bizim sesimiz olan Kırım Haber Ajansına teşekkür ederim."
TATARİSTAN ANAYASASI1990 yılının 30 Ağustos tarihinde Tataristan Parlamentosu Yüksek Şurası, Tataristan’ın Devlet Egemenliği Beyanatını kabul etmiş ve Tataristan’ın bağımsızlığını ilan etti. 1991 yılının sonunda Sovyetlerin çöküşünden sonra Tataristan’ın bağımsızlığı Rusya tarafından tanınmamış ve Tataristan referanduma gitme kararı aldı. 21 Mart 1992 tarihinde gerçekleşen halkoylamasında halkın yüzde 61,4’ü Tataristan’ın bağımsızlığı yönünde oy kullandı.21 Mart tarihinde halktan gelen güvenoyuna dayanarak Tataristan kendi anayasasını hazırlamış ve anayasa Tataristan Parlamentosu’nda 6 Kasım 1992 tarihinde kabul edildi. Tataristan Anayasasında; anayasanın halk oylaması sonucuna göre kabul edildiği, Tataristan’ın egemen demokratik bir devlet olduğu ve Tataristan Cumhuriyeti’nin resmi dillerinin eşit haklara sahip Tatar ve Rus diller olduğu belirtildi.1992 yılında kabul edilen Tataristan Anayasası aradan geçen yıllar içerisinde birçok defa değiştirildi. Tataristan Anayasasına en büyük darbe 2002 yılında yapıldı. 2002 yılında “yeni redaksiyon” bahanesiyle ikinci Tataristan Anayasası kabul edildi. Bu bağlamda Tataristan Anayasasının içinden birçok önemli madde çıkarıldı. 2018 yılına gelinene kadar 18 kez değişikliğe uğrayan Tataristan anayasası 2020 yılına gelindiğinden kökten değişikliğe uğradı ve sembolik bir anayasa olmaktan öteye geçmediği için Tatarlar tarafından kabul edilmesinin mümkün olmadığı vurgulanmakta.