Başkurt tarihçi ve fikir adamı Zeki Velidi Togan, 26 Temmuz 1970'te İstanbul’da vefat etti. Togan, bıraktığı fikri ve akademik mirasıyla bugün hâlâ hatırlanıyor.
Başkurt tarihçi ve fikir adamı Zeki Velidi Togan, 26 Temmuz 1970 tarihinde İstanbul’da hayata gözlerini yumdu. Vefatının üzerinden geçen 54 yıla rağmen bıraktığı miras bugün hâlâ silinmedi.
Türk tarihçiliğinin 20. yüzyıldaki en etkili şahsiyetlerinden olan Zeki Velidi Togan, İdil Ural coğrafyasında Tatar ve Başkurt halklarının yoğun olarak yaşadığı bir bölgede dünyaya geldi. 1890 yılında Başkurt bir ailede, İsterlitamak şehrinin Közen köyünde dünyaya gelen Togan, küçüklüğünde Arapça ve Farsça üzerine inşa edilen klasik bir eğitim aldı. 1908 yılına gelindiğinde ise Zeki Velidi Togan, ailesine haber vermeden eğitim arzusu ile Tataristan’ın Kazan şehrine geldi. Kazan’da Türk tarihi ve edebiyatı üzerine yetkinlik kazandı. Yayınladığı “Türk ve Tatar Tarihi” ona daha 1911 yılında akademik bir ün sağladı.
KUTADGU BİLİG’İN NÜSHASINI BULDU
1913’te Türkistan yolculuğuna çıkan Zeki Velidi Togan, Fergana bölgesinde Kutadgu Bilig’in 11. yüzyıla ait el yazması bir nüshasını buldu. Akademik alanda çok hızlı bir yükseliş yaşayan Zeki Velidi Togan, siyasi alanda da kendi halkının temsilcisi oldu. Duma’da Ufa Başkurt Müslümanlarının temsilcisi olarak yer aldı.
BAŞKURTLARIN İLK VE TEK CUMHURBAŞKANI
Bolşevik Devrimi’nin patlak vermesinden sonra ortaya çıkan iktidar boşluğu ve kaos ortamında 29 Kasım 1917’de Başkurtistan’ın bağımsızlığını ilan etti. Zeki Velidi Togan, Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Ancak Başkurtistan girişimi sadece 3 ay içerisinde Bolşeviklerin Orenburg’u işgal etmesi ile sonlandı. Zeki Velidi Togan ilk olarak hapse atıldı ancak daha sonra kaçmayı başardı. Zeki Velidi, 1920'li yılların başında Basmacı Hareketi ile Ruslara karşı mücadele içerisinde bulundu.
AVRUPA YERİNE TÜRKİYE’Yİ SEÇTİ
Parlak akademik kariyeri nedeniyle Avrupa’nın büyük üniversitelerinin kapıları Zeki Velidi Togan’a açık olsa da o soydaşı olan Türkiye’yi seçti. 1925’te Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığında tercüme ofisinde görev aldı. Çeşitli üniversitelerin Türkoloji sahasındaki kaynak yetersizliğine çözümler üretti. 1939 yılında İstanbul Üniversitesi, Genel Türk Tarihi Kürsüsünü kurdu. 1970 yılında İstanbul’da hayata veda etti. Zeki Velidi Togan’ın birçok eseri hala Genel Türk Tarihi alanında birincil kaynak olarak kullanılmaktadır. İslam öncesi Türk tarihi alanında bilimsel olarak akla gelen ilk öncülerdendir.