Zebure Akimova - 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #17

Kırım Tatar halkı 75 yıl önce, 18 Mayıs 1944 tarihinde Sovyetler Birliğinin ve dünya tarihinin en kanlı diktatörlerinden Josef Stalin’in emriyle alınan Sovyet hükûmeti kararı neticesinde Vatan Kırım’dan vahşice sürgün edildi. Kırım Haber Ajansı (QHA), ünlü Kırım Tatar gazeteci Zera Bekirova‘nın 2019 yılında Kırım’da Kırım Tatarca ve Kiril alfabesiyle basılan “Sürgünliknin Taqdiri” (Sürgünlüğün Yazgısı) kitabında, hikayelerini tek tek dinlediği sürgünü yaşayan Kırım Tatarlarının hatıralarını Türkçe ve Kırım Tatarca (latin harfleriyle) yayınlıyor.

Onyedincisini yayınladığımız 1944 Kırım Tatar Sürgünü hatıralarında Zebure Akimova, sürgünde nasıl gönderildiklerini ve orada yaşadıklarını anlatıyor...

Babam Akim, annem Esma, kökleri Urkusta köyünden. Sonraları anne-babam Akyar'a göç ettiler, ben 1942 yılında doğdum ve oradan sürgün edildim. Ailemizde 8çocuktuk, üçü Urkusta'da, kalan beş çocuk da Akyar'da doğdular. Babam Akyar'da fabrikada çalışıyordu. 1944 yılının baharında babamı bütün Kırım Tatar erkekler gibi Emek Ordusuna aldılar.

Annemin anlattıklarına göre, şehri çok bombaladılar. Hem Ruslar, hem de faşistler (Naziler, Almanlar). Biz yer altında saklanıp, gün yüzü göremedik. 1944 yılında faşistler Kırım'dan gittikten sonra dışarıdan temiz hava ile nefes alabildik. Ben bomba sesinden çok korkuyordum ve bu korku hala daha yüreğimde. Yıllar geçse de uçak sesini işittiğimde titremeye başlıyorum.

Savaşın bittiğine çok sevindik. Halk evlerine girip rahat rahat uyumaya başladığında başımıza bu bela (sürgün) geldi. Kimse anlamadı, yine faşistler dönüp geldiler, diye korktuk. Yine de bereket versin, bizim evimize gelen askerler biraz namusluydular (dürüst), anneme, "sizi soğuk yerlere alıp gidecekler, sıkı giysiler alınız" dediler. Yanımızda yaşayan bir teyzem ise yeni evliydi, evinde herşeyi yepyeniydi. Ona hiç bir şey aldırmadılar, "siz hainleri, yahudiler gibi atacaklar, hiç bir şey almayın" deyip vazgeçirdiler. Garip, öyle de yemeksiz-kıyafetsiz çıktı. Daha iki büyük teyzem nasıl olduysa Özbekistan'a düştüler. Şefika teyzem soruştura-soruştura bizden, Ural'dan haber almış ve yerleştirildiği yerden kaçtı. O pek atik ve cesaretliydi. Onu yolda yakalayıp hapse attılar. İki yıl Çelabinsk şehrinde hapiste kalıp, çıktı. Hapisten kurtulduktan sonra Şefika teyzem tekrar ÖZbekistan'a gitmedi, yine Ural'a bizim yanımıza geldi. Gelmeye geldi ama bizim yaşantımızı görüp, "Burada yaşamak nasıl mümkün, Akyar'dan sonra?" diye haykıra haykıra ağladı. Orada da çok dayanmadı, yine kaçtı. Hep Kırım'a benzeyen yerleri aradı.

Annem her bir şaşmalap, Kuran-i Kerim'ini almaya yetişti, ondan sonra çok yanıp yürüdü. Evimizden alınan en kıymetli şey bir avuç toprak. Annem mendil içindeki o toprağını daima koklar, söz eder ve sanki doğduğu yerin gücünden güç alırdı. Daima yanında taşıdı. Ural'da, ÖZbekistan'da yani nereye gitse mendil içindeki bir avuç toprak onun yanındaydı. Kırım'a döndükten sonra annem o toprağı evimizin bahçesine serpti.

Ailemizi Ural'a, Kozmodemyansk şehrinin yanındaki bir orman içine alip gittiler. Ormanın tam ortasında büyük bir ahşap baraka vardı, bu barakada 60-70 aile yaşadık. Bir aileyi ikinci aileden ayıran duvar-muvar yoktu. Biraz şartlarına alıştıktan sonra erkekler ağaçlardan kendi ailelerine ayrı ev yapmaya başladılar. On yıl yaşadık o soğuk Ural'da. Yaşadığımız yerdeki üç yıllık okulda okudum, dördüncü sınıfa devam etmek isteyenler 20 kilometre uzaktaki okula gittiler. Yaya, kışta kayaklarda... Stalin geberdikten sora Özbekistan'daki teyzelerim ve akrabalarımız bize davetname yolladılar... Ama tek annemle beni çağırdılar. Biz Ural'dan annemin sırtında bir çuval, benim sırtımda bir çuval, öyle geldik. Bizim ardımızdan ailemizin bütün üyeleri gelip katıldılar. Özbekistan'da da iyi bir yaşam görmedik. Hala daha hayretteyim, bu kadar azap-eziyetlerden, açlık-hastalık, dayak-hakaretleri halkımız nasıl yenebildi, nasıl sağ kalabildi? Nasıl bir güç kugret bizi ayakta tuttu?

Evlendim, bir oğlum oldu. Kocamla yaşantımız uymadı, ayrıldık. 1965 yılında beş yaşındaki oğlumu alıp Kırım'a gittim ama ev almak yasak, kayıt olmak yasak. Mecbur kaldım, Kırım'a yakın olan Krasnodar bölgesindeki Anapa şehrine göç ettim. Annemi de yanıma aldım. Annem çok yaman hasretlik çekiyordu, Kırım'a. Gece-gündüz hep fikri Kırım'da, ne zaman gideriz, nasıl gideriz diye düşündü. 1990 yılı bir gün işten gelip, çantamı kenara bıraktım ve anneme, "Ben Kırım'a gidiyorum, ev alıp, sizi almaya gelirim" dedim. Kırım'a geldim. Bir ay köyden köye yürüdüm. Uygun bir ev bulamadım. Nihayet Kurman'da bir içkici yaşlı bir kadın (maruşka) evini satmaya razı oldu. Anapa'ya döndüm. Gideceğimizi bilen komşumuz evimizi almaya hevesliydi. Ondan 40 bin ruble peşin para alıp, mal-mülkü kocaman bir yük kamyonuna yükleyip gittim. Geldiğimde, evi aldığım haramzade maruşka, "oğlum belgeleri alıp gitti, ben evi satmıyorum" dedi. Ne yapayım? Yük arabasının her bir saatı için ödemek, yükleri boşaltmak gerek. Maruşkayı kandırdım ve içeri girdim. İki işçiyi alıp arabadaki eşyaları bir odanın içine koydurdum. Her gün kavga-dayak, tartışma. Anneme, "Sakın kıpırdama! Ben ev meselesini çözeyim, sonra gelirsin." diye tembihleyip durdum... Ama annem bir aydan sonra yanıma geldi. O bir oda içinde annem, oğlum, ben ve eşyalarımız! Maruşka her gün sarhoş, olmayacak adamları eve getiriyor, kötü hareketler yapıyor. Ben Anapa'ya bir iş için gittiğimde, bu haramzade maruşka odamızın kapısını açıp, eşyalarımızı, yiyeceklerimizi çalıp içki için satıyor. İşsiz, evsiz bir yıl yaşadık bu kulübede! Elimdeki eşyaları satıp bitirdim, peki annem ve oğlumu nasıl bakacağım? Demin söylediğim 40 bin ruble parayı ev buluncaya kadar saklı dursun diye devlet bankasına yatırdım. O paraları alamadım. İyi, bugüne kadar 40 bin rublenin 4 kuruşuna bile alamadım.

Çaresini bulamayıp Akyar civarında bir köye göç ettik. Kırım'a geldiğimizden beri anne hep Akyar'da yaşamayı arzuluyordu. Akyar'a yakın Mamaşay köyünden ev aldık. Sıvadım, boyadım. Garip anam bir gece kaldı yattı bu evde ve çok mutlu oldu. Orada da 92 yaşında vefat etti.

Vatana dönüp, yıllarca evsiz, işsiz, ev alana kadar susuz, ışıksız, gazsız yaşadık... Ama yine de sağ kaldık.

Bütün sürgün hikayelerine buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Babam Akim, anam -Esma, tamırları  Urkusta köyünden. Soñra anam-babam Aqyarğa köçe, men 1942 senesi doğdım ve andan sürgün etildim.  Qorantada 8 bala edik, üçü Urkustada, qalğan beş bala — Aqyarda doğdılar. Babam Aqyarda zavodda çalışa edi.  1944 senesiniñ baarinde babamnı bütün qırımtatar aqaylar sırasında emek ordusına aldılar.

        Anamnıñ aytqanlarına köre, şeerni pek bombalalağanlar. De ruslar, de faşistler. Biz yer altında saqlanıp, yarıq kün körmedik. 1944 yılı faşistler Qırımdan ketken soñ biz tışarı temiz avadan nefes almağa çıqtıq. Men bomba sesinden pek qorqa edim ve şu qorqu alâ daa yüregimde. Yıllar keçse de uçaq sesini eşitsem titrep başlayım.

 Cenk bitkenine pek sevindik. Halq evlerine kirip raat-raat yuqlap başlağanda başımızğa bu belâ qoptı.  Kimse añlamağan, kene faşistler qaytıp keldiler, dep qorqtı.  Kene de, bereket bersin, bizim evimizge kelgen askerler biraz namuslı ekenler, anama, sizni suvuq yerlere alıp ketecekler, sıcaq urba alıñız, degenler. Yanımızda yaşağan bir tatam ise  yañı evli olıp, evinde er şeyi yap-yañı edi. Oña iç bir şey aldırmağanlar: "Siz, hainlerni yeudiyler kibi atacaqlar, almañız iç bir şey!"  dep cekirgenler. Ğarip, öyle de aşsız-urbasız çıqqan. Daa eki büyük tatalarım nasıldır olıp Özbekistanğa tüştiler. Şefiqa tatam soraştıra-soraştıra bizim Uralda ekenimizden haber ala ve yerleştirilgen yerinden qaça. O, pek atik, cesaretli edi. Onı yolda yaqalap apske qapattılar. Eki yıl Çelâbinsk şeerinde apste oturıp çıqtı. Apsten qurtulğan soñ Şefiqa tatam ep bir Özbekistanğa ketmey, kene Uralğa bizim yanımızğa kele. Kelmege keldi amma, bizim yaşayışımıznı körip  "Nasıl yaşamaq mümkün burada Aqyarımdan soñ?",  dep ökür-ökür ağladı. Anda da çoq dayanmadı, kene qaçtı. Hep Qırımğa beñzegen yerlerni qıdırdı.

Anam ep bir şaşmalap, Quranını alıp yetiştiralmağan. Oña soñ pek yanıp yürdi. Evimizden alğan eñ qıymetli şey — bir avuç topraq. Anam  yavluq içindeki o topraqnı daima qoqlar, lafeter ve sanki doğğan yeriniñ küçünden küç ala edi. Daima yanında taşıdı. Uralda, Özbekistanda yani qayerge ketmesin, nerege köçmesin, yavluq içindeki bir avuç topraq onıñ yanında bulunğandır. Qırımğa qaytqan soñ anam o topraqnı evimizniñ bağçasına septi.

 Qorantamıznı Uralğa, Kozmodemyansk şeeriniñ kenarındaki bir orman içine alıp kettiler. Ormannıñ qaq ortasında balaban ağaç barak olıp, şu barakta 60-70 qoranta yaşadıq. Bir qorantanı ekinci qorantadan ayırğan divar-mivar yoqtı. Biraz yerli şaraitlerge alışqan soñ adamlar ağaçlardan özlerine ayrı ev yasap başladılar. On yıl yaşadıq o suvuq Uralda. Yaşadığımız yerdeki üçyıllıq mektepte oqudım, dörtünci sınıfta oquvnı devam etmege istegenler 20 kilometr uzaqta mektepke qatnadılar. Cayav, qışta qayaqlarda, çanalarda. Stalin gebergen soñ  Özbekistandaki tatalarım ve soylarımız bizge davetname yolladılar.  Amma tek anamnen meni çağırtqanlar. Biz Uraldan anamnıñ sırtında bir çuval, menim sırtımda bir çuval, öyle keldik. Bizim artımızdan ailemizniñ epsi azaları kelip qoşuldılar. Özbekistanda da yahşı bir ömür körmedik.  Alâ daa hayrette qalam — bu qadar azap-uqubetlerden, açlıq-hastalıq, kötek-aşşalavlar, aqaretlerni halqımız nasıl yeñebildi, nasıl sağ qalabildi?  Nasıl bir küç-qudret bizni ayaqta tuttı!

Aqayğa çıqtım, bir oğlum oldı.  Aqayımnen yaşayışımız uymadı, ayırılıştıq. 1965 senesi beş yaşında oğlumnı alıp Qırımğa qayttım, amma ev almaq yasaq, qayd etilmek yasaq.  Mecbur oldım  Qırımğa yaqın olğan Krasnodar ülkesiniñ Anapa şeerine köçmege.  Anamnı da yanıma aldım.  Anam pek yaman asretlik çeke edi Qırımğa.  Gece-kündüz oy-fikiri Qırımda, ne vaqıt qaytırmız, nasıl qaytırmız, dep tüşündi. 1990 yılı bir kün men işten kelip, çantamnı kenara bıraqtım da anama: "Men Qırımğa ketem, ev alıp, sizni almağa kelirim", dedim.  Qırımğa keldim. Bir ay köyden-köyge yürdim.  Kelişken bir ev tapalmayım. Niayet Qurmanda bir içkici maruşke evini satmağa razı oldı. Qayttım Anapağa. Ketecegimizni bilgen qomşumız çoqtan evime aves edi. Ondan 40 biñ ruble peşin para alıp, mal-mülkümni qocaman yük maşinasına yüklep qayttım. Kelsem, bu aram maruşke "oğlum vesiqalarımnı alıp ketti, men evni satmayım", dedi.  Ne yapayım, yük arabasınıñ er bir saati içün tölemek, şeylerni boşatmaq kerek, Maruşkeni kenarğa üytedim ve içeri kirdim.  Eki işçini alıp arabadaki şeylerimni bir oda içine  tüşürttim. Er kün qavğa-kötek, dava. Anama tenbiyelep-tenbiyelep keldim: "Saqın, qıbırdama!  Men ev meselesini çezeyim, soñ kelirsiñ!" Amma anam bir aydan soñ keldi yanıma. Şu bir oda içinde anam, oğlum, men ve şeylerimiz! Maruşke er kün sarhoş, olmaycaq eriflerni ketire, pis areketlerni yapa.  Men Anapağa işnen ketkenimizde, bu aram maruşke odamıznıñ qapısını açıp, şeylerimni, aşaytımıznı hırsızlap  raqığa satqan.  İşiz, evsiz bir yıl çekiştik şu külübede! Olğan şeylerimni satıp bitirdim, ya anam ve oğlumnı nasıl baqacam? Demin söylegen 40 biñ ruble aqçamnı ev tapqance saqlı tursın dep, devlet bankasına tapşırdım. Şu paralarnı alıp olamadım. Alâ bugünge qadar 40 biñniñ 4 kuruşını bile alıp olamayım. Devlet bir taraftan taladı, halqı diger taraftan çaypadı qırımtatarlarnı.

Çaresini tapalmayıp Aqyar civarındaki bir köyge köçtik. Qırımğa qaytqanımızdan berli anam ep Aqyarda yaşamaqnı arzu etti.  Aqyarğa yaqın Mamaşay köyünden ev aldıq. Sıladım-boyaladım. Anam ğarip bir gece yattı şu evde ve pek mutlu oldı. Anda da  92 yaşında keçindi.

Vatanğa qaytıp, yıllarnen evsiz, işsiz, ev alğan soñ ise suvsız, ışıqsız, gazsız yaşadıq. Amma kene de sağ qaldıq.

Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz.