Dilâra Seyfullayeva - 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #20

Kırım Tatar halkı 75 yıl önce, 18 Mayıs 1944 tarihinde Sovyetler Birliğinin ve dünya tarihinin en kanlı diktatörlerinden Josef Stalin’in emriyle alınan Sovyet hükûmeti kararı neticesinde Vatan Kırım’dan vahşice sürgün edildi. Kırım Haber Ajansı (QHA), ünlü Kırım Tatar gazeteci Zera Bekirova‘nın 2019 yılında Kırım’da Kırım Tatarca ve Kiril alfabesiyle basılan “Sürgünliknin Taqdiri” (Sürgünlüğün Yazgısı) kitabında, hikayelerini tek tek dinlediği sürgünü yaşayan Kırım Tatarlarının hatıralarını Türkçe ve Kırım Tatarca (latin harfleriyle) yayınlıyor.

QHA'da 20'ncisini yayınladığımız 1944 Kırım Tatar Sürgünü hatıralarında Dilâra Seyfullayeva, sürgüne nasıl gönderildiklerini ve yolda ve vardıkları yerde yaşadıklarını, nasıl hayatta kaldıklarını anlatıyor...

Anadolu Türkçesi

1935 yılının 13 Kasım günü Bahçesaray şehrinin Eskiyurt mahallesinde doğdum. Akmescit'teki Öğretmenler Enstitüsünün Kırım Tatar Dili ve Edebiyatı Fakültesini bitiren babam İSmail Seyfullayev, Bahçesaray'da orta okulda Kırım Tatar dili gramatiği ve edebiyatında der verirdi. Ailede 3 kızdık, ben büyüktüm. En gencimiz sürgünde, 1949 ılında doğdu.

Savaş başlamasıyla belli ki Kırım'da ilk sırada hocaları, bu cümleden babamı da seferber ettiler. Annem bizi alıp babası, Seitcelil dedemin evine vardı. Savaş vaktinde onlarla birlikte yaşadık. Babam ise 1942 yılında ağır yaralanıp, kolsuz kaldı ve uzun zaman hastanede tedavi gördü. (Ama daha sonra) Savaşta yarasız diye teşhis konularak, eve gönderildi. 1944 yılının Nisan ayında Kırım'a döndüğünde Akmescit'te onun yolunu kesip, dövdüler ve elindeki çantasını çaldılar.

Bahçesaray'a eve, babam bir kolsuz, boğazından yaralı ve hiç bir şeyi olmadan döndü. Bundan bir kaç gün önce anneme, kim olduğunu bilmediğim birisi babamın helak olduğu (öldüğü) haberini verdi. Annem inanmayıp, bir kadına fal baktırdı. Kadın da, "Kocan sağ, yolda geliyor", dedi. Gerçekten de babam sağ-selamet dönüp geldi. Sevincimiz tarifsizdi... Ama üç günden sonra sonra Sovyet askerleri tatlı uykumuzdan uyandırıp, "Çıkınız, çıkınız" diye çok kaba şekilde evimizden itekleyerek çıkardılar. Herkesi topladıkları yere geldiğimizde komşularımız, tanıdıklarımız, bildiklerimiz bir kaç bohça çuvallarla duruyorlardı. Adamları gözetleyen askerler babamı ve bizi görüp, biraz utandılar. Galiva, babama varıp, evinden bir şeyler alıp getirmeye müsade ettiler. Burada teyzem babama, "Enişte, bizim ev yakında, alacağınızı al da gelin!" dedi.

Bizi Semerkand şehrine getirip, istasyondaki arabalarda kolhozlara (Sovyet çalışma çiftliği) böldüler. Ailemiz "Kızıl Koşçu" kolhozuna düştü. Bizimle bir vagonda gelen Seitcelil dedem yolda çok ağır hastalandı. Menzilimize varıp, durduktan sonra dedemi bir arabaya koyup hastaneye götürdüler. Bir kaç günden sonra biraz kendine gelen babam, dedemi bakmaya gitti. Hastanede ona dediler ki getirilen yaşlı öldü ve umumi bir kabir içinde gömüldü. Sürgünlüğün ilk günlerinde vefat eden dedemin nasıl ve nerede defnedildiğini ne gördük, ne bildik. Bizi bir Özbeğin evine yerleştirdiler, sağ olsunlar, pek merhametli insanlardı, ellerinden geldiği kadar yardım etmeye çalıştılar.

Babamın vaziyetini görüp ona biraz kolay iş verdiler. Annem zaten hastaydı, çalışamıyordu. Çocuklardan en büyük olan ben, 9 yaşındaydım. Bahçesaray'da Tatar mektebine başlamıştım, evde de tek ana dilinde konuştuğumuzdan, ne Rusça, ne Özbekçe hiç bir söz bilmiyorum. Sürgünlüğün ikinci mi, üçüncü yılı mı babam kardeşimle ikimizi okula yazdırdı.

1956 yılındaki karardan sonra (Katil Stalin'in ölümüyle yerine gelen Kruşçev, Kırım Tatarlarına yöneltilen sözde hain suçlamasını kaldırdı) serbestlik rüzgarı başladığında babam gibi savaşta yer alanlar, eski devlet görevlileri olan Kırım Tatarlar halkın Kırım'a dönmesi hareketine başladılar. Evimizde daima halk vekilleri toplanıp, milli hareket meselelerini müzakere ettiler. Milli hareket saflarında hem sadece babam değil, biz, kızları da iştirak ettik. Bilgiler, halk müracaatları, mektupları basma makinasında basıp, çoğalttık ve halk arasında dağıttık. Bahçesaray'ın Arançı köyünden Şevket İbraimov ile ömrümü bağladım (evlendim). Kızım Zarema, mücadelemiz sırasında doğduğundan, bu işlere küçük yaşında başladı. Kırım'a döndükten sonra kardeşim Limara'nın hayat arkadaşı, milli hareketin temelini koyan, milli harekette iştirakından dolayı özgürlüğünden mahrum edilerek Stalin'in ceza kamplarına girip, çıkmış İdris Asan'ın en yakın yardımcısı oldu. Zarema dedesi İsmail Seyfullayev'in işini devam edip, öğretmenlik mesleğini benimsedi.

Kırım'a 1989 yılında ailemle döndüm. En büyük arzum, baş maksadım, güzel ve sevimli Bahçesaray'ımda yaşamaktı. Rabbime şükürler olsun, niyetim gerçekleşti. Her gün evimin penceresinden Hansaray'ı görüyorum.

Bütün sürgün hikayelerine buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Kırım Tatarca

1935 yılı noyabr 13-te Bağçasaray şeeriniñ Eskiyurt maallesinde doğdım. Aqmescitteki Ocalar institutınıñ qırımtatar tili ve edebiyatı fakültetitini bitirgen babam İsmail Seyfullayev Bağçasarayda orta mektepte qırımtatar tili grammatikası ve edebiyatından ders berdi.  Ailede 3 qız edik, men büyügim. kencemiz sürgünlikte 1949 senesi doğdı.

Cenk başlanğanınen belli ki Qırımda birinci sırada ocalarnı , şu cümleden babamnı da seferber ettiler. Anam bizni alıp babası, Seitcelil qartbabamnıñ evine bardı. Cenk vaqtında olarnen beraber yaşadıq.  Babam ise 1942 senesi ağır yaralanıp, qolsız qalğan ve  çoq vaqıt gospitalde tedaviylengen. Uruşqa yaravsız tanılıp, evge qaytarıla.   1944 senesi  aprel ayında  Qırımğa qaytayatqanda Aqmescitte onıñ yolunı kesken bıralqılar onı köteklep, elindeki çantasını hırsızlaylar. 

Bağçasarayğa evge babam bir qolsız, qursağından yaralı ve iç bir şeysiz  mayıs 14-te kelip çıqtı.  Bundan bir qaç kün evelsi anama kimdir babamnıñ elâk olğanını haber etken. Anam inanmayıp,  bir qadınğa fal baqtıra. Qadın da "aqayıñ sağ, yolda kele", degen. Kerçekten de babam sağ-selâmet qaytıp keldi. Quvançımız çeksiz edi. Amma üç künden soñ sovet askerleri tatlı yuqumızdan uyantıp "Çıqıñız, çıqıñız!" dep pek qaba şekilde evimizden üyteklep çıqardılar.  Er kesni toplağan yerge kelsek qomşularımız, tanış-bilişlerimiz bir qaç boğça-çuvallarnen tura ediler.  Adamlarnı qaravullap turğan askerler babamnı ve bizni körip, biraz utandılar, ğaliba, babama barıp evinden bir şeyler alıp ketirmege ruhset ettiler. Şu yerde tizem babama: "Eñişte, bizim ev yaqınca,  tapqanıñıznı al da keliñ!" dedi.

 Bizni Samarqand şeerine ketirip, stantsiyadan arabalarda kolhozlarğa taqsimlediler. Ailemiz "Qızıl qoşçı" kolhozına tüşti. Biznen bir vagonda ketken Seitcelil qartbabam yolda pek ağır hastalandı. Menzilimizge yetip toqtağanımıznen qartbabamnı bir arabağa qoyıp hastahanege alıp kettiler. Bir  qaç künden soñ biraz özüne kelgen babam  Seiticelil qartbabamnı qıdırıp ketti. Hastahanede oña degenler ki, qart ketirilgeninen öldi ve umumiy bir qabir içinde kömüldi. Sürgünlikniñ  birinci künlerinde vefat etken qartbabamnıñ nasıl ve ne yerde defn etilgenini ne kördik, ne bildik.   Bizni bir özbekniñ evine yerleştirdiler, sağ oslunlar, pek merhametli insanlar ediler, qollarından kelgeni qadar yardım etmege tırıştılar.

 Babamnıñ vaziyetini körip oña biraz yengil iş berdiler. Anam zaten hastacan edi, çalışıp olamay. Balalardan eñ büyügi men 9 yaşındam. Bağçasarayda  tatar mektebine barıp başlağan edim, evde de tek ana tilinde qonuşqanımızdan ne rusça, ne özbekçe iç bir söz bilmeyim. Sürgünlikniñ ekincimi - üçüncimi yılı babam qardaşım ekimizni mektepke berdi.

1956 senesiniñ fermanından soñ serbestlik ruzgârı esip başlağanda babam kibi cenk iştirakçileri, sabıq devlet hadimleri olğan qırımtatarlar halqnı Qırımğa qaytaruv areketini başladılar. Evimizde daima halq vekilleri toplaşıp, milliy areket meselelerini muzakere ettiler.  Milliy areket saflarında em tek babam degil, biz, qızları, da aktiv iştirak ettik.  İnformatsiyalar, halq muracaatları, mektüplerini basma maşinkasında basıp, çoqlaştırdıq, halq arasında darqattıq.  Bağçasaraynıñ Arançı köyünden Şevket  İbraimovnen ömürimni bağladım, ailemizde doğğan qızım Zarema  küreş müitinde öskeni sebebinden pek kiçkene çağından bu işlerge qoşulıp,  Qırımğa qaytqan soñ Limara qardaşımnıñ ömür arqadaşı, milliy areketniñ temelini qoyğan, areketteki iştiraki içün azatlıqtan mahrum etilip, Stalinniñ ceza kamplarında oturıp çıqqan İdris Asaninniñ eñ yaqın yardımcısı oldı.  Zarema qartbabası İsmail Seyfullayevniñ işini devam etip, ocalıq zenaatını menimsedi.

 1989 yılı Qırımğa ailemnen qayttım. Eñ büyük arzum, baş maqsadım — sevimli Bağçasarayımda yaşamaq edi, Rabbime şükürler olsun, niyetim kerçekleşti. Er kün evimniñ penceresinden Hansaraynı körem. 

Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz.