Kardeş Kalemler Dergisi son sayısını Bekir Sıtkı Çobanzade'ye ayırdı

Türk dünyasının ortak edebiyat dergsi Kardeş Kalemler, bütün Türk yurtlarından yazar ve şairlerin katkıları ile yayınlarına devam ediyor. Kardeş Kalemler Dergisi, Mayıs 2023'te yayınlanan 197. sayısını, doğumunun 130. yılı anısına Kırım Tatar bilim insanı, Türkolog, şair, yazar, ve mücadele insanı Prof. Dr. Bekir Sıtkı Çobanzade'ye özel ayırdı.

Kardeş Kalemler Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Doç. Dr.  Yakup Ömeroğlu, son sayının önsözünde kaleme aldığı yazısında, şu ifadelere yer verdi:

"Nenkecan Dergisi Baş Yazarı, tecrübeli gazeteci ve değerli üyemiz Zera Bekirova, bu özel sayının hazırlanamasını teklif etti. Bizim de büyük memnuniyetle kabul ettiğimiz bu teklifle Zera Bekirova, Çobanzade'nin yaşadığı ve çalıştığı ülkelerden çok kıymetli bilim adamı ve aydınlardan yazıları bir araya getirdi. Bu arada Çobanzade'nin şiirlerinden örnekler ile bir de hikayesini sizlere takdim etmek istedik. Tüm bu yazıları değerli Oya Deniz Çongar, büyük bir emekle Türkiye Türkçesine aktardı. Her iki değerli aydınımıza da teşekkürü bir borç biliyorum."

Kardeş Kalemler Dergisinin Bekir Sıtkı Çobanzade'ye ayrılan son sayısında; Bekir Sıtkı Çobanzade'nin şiirleri başta olmak üzere Kardeş Kalemler Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Doç. Dr.  Yakup Ömeroğlu, Şevket Yunus, Zera Bekirova, Oya Deniz Çongar, Resul Valiyalev, Prof. Dr. Hakan Kırımlı, İsa Habibbeyli, Hamidulla Boltaboyev, Adil Babayev, Bahadır Kerimov, Almaz Ulvi Bunatova, Elmaz Yunusova, Necdet Ekici, Pavel Krenyov, Sevinç Üçgül, Halil Yılmaz, Hacer Öztürk, Nika Zholdosheva'nın kaleminden çıkan şiirler, yazılar, röportajlar ve pek çok çalışma yer alıyor.

BEKİR SITKI ÇOBANZADE KİMDİR?

Ünlü Kırım Tatar dilbilimci, şair ve yazar Bekir Sıtkı Çobanzade, başta Kırım Tatar halkı olmak üzere Türk dünyasının kalbinde yaşıyor. 13 Ekim 1937’de Sovyet yönetimince Azerbaycan’da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edilen Çobanzade, eserleri, çalışmaları ve fikirleriyle unutulmuyor. Kırım Tatarı ünlü dilbilimci, şair ve yazar Bekir Sıtkı Çobanzade, 25 Aralık 1893 yılında dünyaya geldi.

Sovyetler Birliği yönetimince 1937’de Azerbaycan’da kurşuna dizilerek şehadete yürüyen Çobanzade, tıpkı Türkoloji alanında çalışan, araştırmalar yazan tanınmış isimler gibi Stalin dönemi devlet terörünün kurbanlarından biri oldu.

 KIPÇAK LEHÇESİNİN KÖKLERİNE İNİŞ: CODEX CUMANICUS’U İNCELEDİ

1893’te 15 Mayıs tarihinde doğan Çobanzade, ilk ve orta tahsilini Kırım’da Karasupazar’da yaptı. 1909 yılında liseyi okumak için İstanbul’a giderek Arapça ve Fransızca öğrendi. 1915’te Odesa’ya giderek Slav dillerini öğrendi. 1916 ise Budapeşte Üniversitesi’ne gitti. Burada Kıpçak lehçesinin en önemli yazılı kaynağı olan Codeks Cumanicus’u (Kuman Kitabı veya Kıpçak Kitabı) inceledi. 1920’de bu üniversitede doktor ünvanını aldı. 1920’de ise Kırım’a döndü.

Kırım’a dönen ilim adamı burada öğretim üyesi ve rektör olarak çalışırken, siyasi ve kültürel sahalarda da faaliyet göstermiş; gazete ve dergilerde makaleler yayımlamıştır. Değişik okullarda Kırım Türkçesi ve edebiyatı dersleriyle Türkçe’nin Mukayeseli Grameri konusunda dersler vermişti.

TÜRK DÜNYASINDA DİL BİRLİĞİ İÇİN MÜCADELEYLE GEÇEN BİR ÖMÜR

Bu dönemde “Yanı Çolban”, “İleri” ve “Okuv İşleri” dergilerinde bilimsel makaleler yazan Çobanzade, değişik üniversitelerde profesör, dekan ve rektör olarak çalışmıştır.

1926 yılında Baku’da toplanan I. Türkoloji Kongresi’nde “Türk Lehçeleri Arasında Karşılıklı İlişkiler” ve “Türk Tatar Dillerinde İlmi Terminoloji Meydana Getirme” konularında önemli tebliğler vermiştir. Sovyetler Birliği Yeni Alfabeler Merkez Komitesi, Azerbaycan Terminoloji Komitesi gibi komisyonlarda çalışıp Türk lehçelerinin alfabesi, imlası ve terminolojisi konularında pek çok çalışmalar yapmıştır. 

Almanca, Fransızca, Arapça, Macarca, Çekce ve Lehçe’yi çok iyi bilmekteydi. Türk şivelerinin hemen hepsiyle ilgili eserler vermiştir. Hemen hemen bütün Türk lehçeleri ve Türk dilbilimi hakkında 120’den fazla kitap ve makaleleri bulunan Çobanzade, 1932’de SSCB İlimler Akademisi Kafkas Şubesinin,1935’ten itibaren de Azerbaycan Şubesinin daimi üyesi olur. 1935’te Paris Lenguistik Cemiyetine üye olarak seçilir.

Ancak en önemlisi Kırım Tatarca olarak kaleme aldığı şiirlerdir. Çobanzade’nin şiirleri, Kırım Tatar edebiyatının şaheserleri arasında yer almaktadır ve bugün de halen hatırlanmaktadır.

SOVYET TERÖRÜNÜN KURBANI OLDU

1920’leri takiben başlayan Josef Stalin’in siyasi kıyımları Çobanzade’yi de etkiler ve başta Azerbaycan olmak üzere değişik Türk ülkelerinin üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalışmak, bilimsel çalışmalar yapmak zorunda kalır. Ancak Çobanzade’yi vatanından uzaklaşmak ve siyasi çalışmalarına son vermek de kurtaramamıştır. Bütün Türk Dünyasında tanınan bu bilim adamı 13 Ekim 1937’de Azerbaycan’da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edilmiştir.