Rusya'da iç savaşın ayak sesleri ve Wagner'in başarısız darbe girişimi: Şimdi ne olacak?

Ömer Cihad KAYA

Rusya'da paralı asker şirketi Wagner'in lideri Prigojin, Rusya Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov başta olmak üzere Moskova yönetimine başkaldırdı. Wagner birliklerinin Moskova'ya hareketi dünya kamuoyu tarafından yakından takip edildi. Moskova'ya 200 kilometre kala Prigojin geri adım atarak, Putin yönetimi ile gizli bir anlaşma yaptı. Anlaşmanın ayrıntıları bilinmese de, Wagner'in başarısız darbe girişimi geniş yankı uyandırdı.

Rusya'da iç savaşın başlangıcı olarak kabul edilen kalkışma sürecinde, Putin'in Ukrayna'daki savaş suçlarının ortağı olan Prigojin, Şoygu ve Gerasimov başta olmak üzere üst düzey Rus komutanlara hakaretler savurdu. Özellikle, Ukrayna'da başlatılan topyekun savaşın fitilinin, Şoygu ve Gerasimov tarafından kasıtlı bir şekilde ateşlendiği yönündeki ithamlar dikkatlerden kaçmadı.

Putin Rusyası'nda iç savaş provası olarak görülen Wagner isyanı, Prigojin'in geri adım atmasındaki sebepler, başarısız darbe girişiminin ardından gelişen olaylar ve bu çerçevedeki pek çok konuyu, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sezai Özçelik Kırım Haber Ajansına değerlendirdi. 

Wagner lideri Prigojin, Putin'e başkaldırarak ne umuyordu, ne buldu? Süreci nasıl değerlendirirsiniz?

Wagner'in isyan hareketine girmeden önce meselenin bu boyutlara ulaşmasındaki saikleri değerlendirmekte fayda var. Rusya, Bahmut’ta Wagner’e ağır zayiat verdirerek büyük bir taktiksel avantaj elde etti. Putin, bu şekilde Wagner’i eritmeye çalıştı. Batılı kaynaklar, Wagner’in Bahmut’ta 10 bin zayiat verdiğini ifade ediyor ki bu çok büyük bir rakam. Aslında, Prigojin ve Wagner’in üzeri orada çizilmişti. Prigojin, bunu gördü ve bir çıkış yolu aradı. Sanıldığı kadar tecrübesiz bir insan değil. 2014’ten bu yana savaşın içinde olan birisi.  Mali'de, Mozambik’te, Sudan'da, Libya’da  bunun yanında Suriye'de operasyonlar yürüttüklerini biliyoruz.

Wagner'in Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali'de darbe tecrübeleri var. Prigojin, burada bir çıkış noktası aradı çünkü, sıkışmış durumdaydı. Yaptığı, belki de bir intihar saldırısı gibi değerlendirilebilir ama bir anlamda da istediğini almış gibi duruyor. Putin tarafından affedilmiş olabilir.

Bir de Putin’in daire daire yakın çevresini ele alırsak; Prigojin, 2. veya 3. halkada yer alan bir isim. Asla, ilk dairede Putin’in en yakınındaki isimlerden birisi olmadı. Kremlin, büyük ihtimalle Prigojin'i günah keçisi olarak kullanmak istiyor. Çünkü, her ne kadar biraz gecikmiş olsa da, Rusya’nın Ukrayna’daki muhtemel yenilgisi için, Putin’e bir çıkış noktası vermiş oldu. Rus kamuoyunu oyalamak için bir bahane olmuş olacak.

Prigojin hakkında Batı odaklı ve dış güçlerden destek alıyor söylentileri var. Bu konuda neler söylersiniz?

Türkiye'deki açık oturum programlarındaki "uzmanlar", Prigojin ile Batı arasında bir bağlantı kurmaya çalışıyor.. Eğer, Batı odaklıysa ben sormak istiyorum. Prigojin neden geri adım attı? Putin, bunu görmeyecek mi? Eğer, Batı destekli ise yakaladığı yerde onu asardı. Neden Lukaşenko'yu müzakereye gönderdi?

Ben, Prigojin’in duygusal bir şekilde hareket ettiğini düşünüyorum. Wagner savaşçılarının çoğu, Rus ordusundan zamanında atılmış insanlar ya da hapishaneden çıkmış kişiler. Bu nedenle, Prigojin ile aralarında kişisel bir aidiyet duyguları var.

Büyük ihtimalle, Prigojin’e bir suikast girişimi oldu. O da, buna karşı ani bir refleksle, duygusal bir tepkiyle Rostov’a ve ardından Moskova’ya doğru ilerledi. Ve yine, büyük bir ihtimalle aralarında bir pazarlık oldu ve geri adım attı.

Wagner'in isyanı ve ardından gelişen süreç, Ukrayna’daki savaşı nasıl etkiler?

Bu olaylara Ukrayna açısından bakarsak, çok büyük bir moral üstünlük sağlandı. Batı açısından da öyle. Ukrayna’yı desteklemek için daha fazla adım atabilirler.

Rusya açısında bakarsak; Putin, bunu kendi yararına kullanacaktır. Şoygu ve Gerasimov’un üzerini çizmesi için bir neden olacaktır. Rus ordusunu, Ukrayna savaşına uygun olarak yeniden tanzim edebilir. Putin'in burada daha fazla otoriter olacağını ve güvenmediği insanları temizlemek isteyeceğini görmek mümkün. Rus tarihine atıfta bulunursak, Stalin’in Lenin, Troçki ve Bakunin’i ortadan kaldırmasını hatırlamak gerekir. Prigojin’in Troçki’nin akıbetine uğrayarak, bir suikast ile ortadan kaldırılması muhtemeldir.

Yine, Ukrayna savaşı açısından bakmak gerekirse, Wagner isyanının durması ve hem Putin hem de Prigojin’in geri adım atmasıyla, Ukrayna’nın zaferinin biraz gecikeceğini söyleyebiliriz. Rusya ve Putin tekrar gücünü toplayacaktır. Ama, bu kriz gösterdi ki; Rusya ve Putin’in sonu gelmek üzere.

Rusya’daki güvenlik bürokrasinin, Putin’e yakın isimlerin bu kalkışmaya tepki göstermemesi dikkat çekiciydi. Putin’e karşı ülke içindeki yöneticilerden, içerden bir hamle gelebilir mi?

Güzel bir soru. Aslında, tarihi süreci iyi bilmek lazım. Özellikle, Rusya İmparatorluğu gibi Osmanlı Devleti’nde de benzer hadiseler gelişti. Örneğin, bizim tarihimizde de Vaka-i Vakvakiye diye bir isyan var. Dördüncü Mehmet döneminde gerçekleşti. Rusya tarihinde de 1917’de St. Petersburg şehrinde benzer bir darbe girişimi oldu. Çar yanlısı bir komutanın ayaklanması, işçilerin kolektif hareketi ile bastırıldı. Örnekleri, çoğaltmak mümkün. Burada, Prigojin’e belirli sözler verildi ve ayaklanma sona erdi.

Tabii, bu durumda Putin’in de karizması çizildi. Prigojin’e o kadar “hain” dedi. "en ağır cezayı vereceğim" dedi. Ancak geri adım atmış oldu.

"Rusya’da Putin’e karşı bir iç hareket olur mu?" sorusuna gelirsek, ben bunu çok olası görmüyorum. Çünkü, Rusya’da 20 yıllık Putin iktidarı ile her şey kemikleşmiş durumda. Artık, kontrolün tamamen Putin’in elinde olduğunu düşünüyorum. Ben çok ümitli değilim açıkçası. Putin, savaşta yenilse bile iktidarda kalır diye düşünüyorum. Zaten 2036'ya kadar kendini devlet başkanı ilan etti.

Ümitler farklı olsa da analiz yaparken, hayal ile gerçekleri birbirinden ayırmak lazım. Çünkü, savaş daha kazanılmadı, evet düşman bir yara aldı ve bir harp kazanıldı. Ama savaş devam ediyor ve kazanılmadı. Savaşı kazanmak için daha fazlası lazım. Evet, bu Ukrayna açısından çok önemli ama bu uzun soluklu bir yol, sürecin sonunu görmek lazım.

Prigojin olayıyla beraber, Batı’nın da artık Zelenskıy’e olan inancı daha da artmış durumda. Onlar da vitesi artırmış durumdalar diye düşünüyorum. Ancak, Türkiye penceresinden bakarsak İsveç’in NATO üyeliği konusunda ayak direten Türkiye’nin, Putin’e ilk elden destek açıklaması yapması, Batı dünyasında tepkilere neden olabilir.

RUSYA'DA WAGNER İSYANI VE KRİZ SÜRECİ

Rusya Federasyonu Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile Kremlin'in savaş suçlarının ortağı Wagner paralı asker şirketinin lideri Yevgeniy Prigojin arasındaki gerginlik, aylardır dünya kamuoyunun gündemindeydi. Rusya'nın 24 Şubat 2022'de Ukrayna'da topyekun savaş başlatmasının ardından cephede Wagner ve Rus ordusu arasındaki sürtüşme gün yüzüne çıktı. Ülkede, Rostov ve Voronej'de kontrolü ele alan Wagner birliklerinin durdurulması için Rus ordusu alarm durumuna geçti. Ordu ile Wagner arasındaki çatışmalar nedeniyle siviller, Rostov bölgesini terk etmeye başladı.

Rusya'da isyan dalgası başlatan paralı asker şirketi Wagner Grubu, Moskova’ya 200 kilometre yaklaştığı sırada, liderleri Yevgeniy Prigojin birliklerin geri çekileceğini açıkladı. Wagner lideri Prigojin, bu açıklamayı Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko ile gerçekleştirdiği müzakerelerden sonra yaptı. Müzakerelerin Rusya'nın savaş suçlusu lideri Putin’in talimatıyla yapıldığı öğrenildi. Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov, 24 Haziran 2023 tarihi akşam saatlerinde süreç hakkında basın açıklaması yaptı. Peskov, Wagner Grubu lideri Prigojin’in hakkındaki soruşturmanın sona ereceğini ve Belarus’a gideceğini söyledi. Peskov, Wagner üyelerinin kamplarına döneceğinin ve istedikleri takdirde Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayabileceklerinin altını çizdi. Rusya'da tansiyon şimdilik düşmüş gibi dursa da, her an için Putin'e karşı başkaldırı gelmesi muhtemel.

REFAT ÇUBAROV: RUSYA'DA OLASI İÇ SAVAŞIN BAŞLANGICINA TANIKLIK EDİYORUZ

Kırım Tatar Milli Meclisi (KTMM) Başkanı Refat Çubarov, Kırım Haber Ajansına Rusya'da savaş suçlusu Wagner birlikleri ile Rus ordusunun birbirine girmesi sonucunda çıkan iç çatışmayı değerlendirdi. Çubarov, savaş suçlusu Prigojin'in Putin'in kontrolünden çıktığını kaydetti ve Rusya'da iç savaşın başlangıcına tanıklık edildiğini vurguladı.