Bekir Mamut: Latin alfabesi, Kırım Tatar dilinin ses yapısına daha uygundur

Ukrayna Bakanlar Kurulu, Kırım Tatar Milli Meclisi tarafından onaylanan, Ukrayna Geçici İşgal Altındaki Toprakların Yeniden Entegrasyonu Bakanlığının hazırladığı alı Kırım Tatar Alfabesini kabul etme teklifine destek verdi. Kırım Gazetesi Baş Editörü, Kırım Tatar Milli Meclisi üyesi, Kırım Tatar Milli Kurultayı Delegesi ve Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi Kırım Tatar ve Türk Filolojisi Fakültesi eski Dekanı Bekir Mamut, Kırım Haber Ajansına verdiği röportajda Ukrayna Bakanlar Kurulu'nun Kırım Tatar alfabesine yönelik kararını değerlendirdi.

Ukrayna Bakanlar Kurulu, 22 Eylül 2021 tarihinde düzenlenen toplantıda “Latin harflerine dayalı Kırım Tatar Alfabesinin kabul edilmesine dair” başlıklı kararı kabul etti. Karara göre Latin harflere dayalı Kırım Tatar alfabesi 31 harften oluşacak. Ayrıca alınan karar, Kırım Tatar alfabesinin 1 Eylül 2025 yılına kadar Latin harflerine geçmesini öngörüyor. Kırım Gazetesi Baş Editörü Bekir Mamut, Kırım Tatar halkının 30 yıldır beklediği bu kararı Kırım Haber Ajansına yorumladı.

Sizce Kırım Tatar alfabesinin Latin harflerine geçmesinin avantajları nelerdir?

Kırım Tatar dili çok eski bir dildir. 13 yüzyılın başında yazılan “Kırımlı Mahmud'un Yusufu Züleyha Mesnevisi” Kırım'da konuşulan dilden bahsediliyor. 20. yüzyılın başında, Arapça harflerden Latin harflere geçme ihtiyacı duyuldu. Daha sonra Sovyetler Birliği sınırları içinde olan Türk halkları Kiril Alfabesine geçti. Sovyetler Birliği’ndeki Türk halkları, Kiril alfabesine geçse de dilbilimcilerin çoğu, Kırım Tatarca dahil Türk dillerinin ses yapısına Latin alfabesinin daha çok uyduğu konusunda hemfikirdi.

1991 yılında 2. Kırım Tatar Milli Kurultayında Latin alfabeye geçme kararı alınmıştı. 1992’de düzenlenen “Kırım Tatar dili: Latin alfabesine geçiş sorunları" isimli bilim konferansında da bu karar onaylandı. Söz konusu bilimsel konferans, Latin alfabesinin Kırım Tatarca için daha uygun olduğunu teyit etti ve sunulan birkaç seçeneğe dayanarak oluşturulan Latin harfli Kırım Tatarca alfabesi onaylandı. Bu alfabeyi biz Kiril alfabesiyle paralel olarak o zamandan beri kullanıyoruz. 

Yani Latin harflere geçmemizin ilk sebebi dilimizin ses yapısının Latin alfabesine daha uygun olmasıdır. Bu konunun elbette siyasi bir yönü de var. Ama bana göre Latin alfabesinin bizim için daha uygun olması, son 30 yılda hem bilim insanları hem de topluma mal olmuş kişiler tarafından birçok kez doğrulandı.

Kiril alfabesi değil Rus dilinin baskın gelmesi tehlike oluşturuyor. Maalesef soydaşlarımızın çoğu çocukluktan beri anaokulu, okul ve iş ortamında Rus dili kullanmaya başlıyor ve çoğu zaman ana dilini unutuyorlar. Latin alfabesine geçiş Kırım’da ve yurt dışında yaşayan Kırım Tatarlarını birleştirir mi?

Hepimiz Latin alfabesini kullansaydık; yazışma, edebiyat, basın o zaman tabi ki büyük diasporamızla birbirimizi daha iyi anlardık. Çünkü yurt dışında yaşayan Kırım Tatarları için Kırım’da basılan kitapları anlamak zor oluyor, bunun için özellikle Kiril alfabesini öğrenmeleri gerekiyor, bazıları için bu zor geliyor. Dolayısıyla Latin alfabesine geçiş tabii ki birleşmemizi olumlu etkileyecektir.

Latin alfabesine geçiş Kırım Tatarlarına “Rus dünyasından” uzaklaşmaya yardım edecek mi?

Yazı kültürün bir parçasıdır, kendi başına başka bir kültüre zarar vermez. Davranışlarıyla kendi kültürünü dayatmak isteyen siyasetçiler var işte onlar zarar verir. Örneğin Rus edebiyatında ve basında, bizim halkımız için ilginç olan bilgiler mevcut dolayısıyla bu metinleri okumak isteyen Rusça öğrenmek ister. Kiril alfabesi değil Rus dilinin baskın gelmesi tehlike oluşturuyor. Maalesef soydaşlarımızın çoğu çocukluktan beri anaokulu, okul ve iş ortamında Rus dili kullanmaya başlıyor ve çoğu zaman ana dilini unutuyorlar.

Bu anlamda alfabenin, özellikle Kiril alfabesinin belirleyici bir etkisinin olmadığına inanıyorum. Latin alfabesine Kırım Tatarca'ya daha uygun olduğu için geçiyoruz.

Latin alfabesine geçiş, Kırım Tatar gençliğinin Avrupa dillerini öğrenmesine ve yurt dışında daha kolay iş bulmasına yardımcı olacak mı?

Kiril alfabesini kullanmamız bu zamana kadar bizi diğer dilleri öğrenmemize engel olmadı. Dünya kültürünün büyük bir kısmı, eski zamanlardan beri Latin alfabesine dayanıyor, bu bizim kültürümüz de bir parçası da oldu. Psikoloji açısından bakarsak herhalde bu bir kolaylık sağlayacaktır. Fakat yeni dilleri öğrenme motivasyonu konusunda bence bu önemli değil.

Yine de, Türkiye dahil Avrupa halklarının çoğunluğunun kullandığı Latin alfabesine geçiş, Avrupa kültürüne daha çok ilgi duyan gençler başta olmak üzere, hepimiz için olumlu sonuçlar doğuracaktır.