Kırım Tatarca
Kerçek
soyadım İmam Şaver olmaq kerek edi, babam İmam İbraimnıñ adından soyadımı
İbraimov dep yazdılar. Qartbabam imam olğan, 1930-ncı yıllarda babam Ayvasıl
camisinde ezan çağıra edi. Men 1929 senesiniñ soñunda Yaltanıñ Ayvasıl köyünde
ailemizde doquzıncı evlât olıp dünyağa keldim. Şimdi şu doquz baladan bir men
hayattam.
1937 senesi oktâbr 1-de NKVD hadimleri babamnı
evimizde yaqalap, alıp kettiler. Babamnıñ sağ olğanını bile edik, amma qayerde,
nasıl şaraitte tutulğanını bilip olamadıq. Aradan dört yıl keçken soñ 1941
senesi mayısnıñ soñunda babamdan ilk mektüp aldıq, Kareliyadan. Tasavur etiñiz
doquz balanıñ babası olğan altmış bir yaşında babam inqilâpqa qarşı faaliyette
qabaatlandı! Babamnı biz bir daa körmedik,
aradan aman-aman altmış yıl keçken soñ “esassız cezalanğanı” aqqında
aqlav qararını aldıq.
Babamnıñ mektübi kelgeninden bir aydan soñ cenk başlandı, 1941 senesiniñ noyabr 8-de nemseler endi Yaltada ediler. Babamnıñ sovet lagerlerinde oturğanına baqmadan üyken ağalarım Mustafa, Asan, Reşat cenkke kettiler. Aptemniñ aqayı Emirüsein eñiştem Aqmescitte konserva zavodı direktorınıñ muavini olıp çalışa edi, cenkte komandannıñ siyasiy işler boyunca yardımcısı olğan. Esirge tüşken, çaresini tapıp qaçqan. 1944 senesi şubat ayında Kokközde qurşunlandı. Kim onı attı: nemselermi ya da nemselernen işbirlikte olğanlarmı — bilmeyim. Köy köpeksiz olmaz, derler. Kimdir çaqqandır, ebet. Bu haberni alğan aptem Kokközge barıp, qocasını özü cıydı.

Mayıs
18-de ise sürgünlik başlandı. Bir evde 13 canmız, ağalarımnıñ aileleri — epimiz
bir yerdemiz. Ortalıq daa qaranlıq, qapımız qattı qaqıldı. Anam maña: “Şaver, al da kel, olum,
fenerni!”, degen edi. Qapıdan kirgen silâlı askerler “Sizge fenerniñ
keregi yoq, artıq. On beş daqqa vaqtıñız bar, azırlanıñız, sizni sürgün
etemiz!”, dep sürgünlik emirini oqudı.
Epimizni Ayvasılda bayramlar, cıyınlar keçirile turğan Vira degen yerde
topladılar. Askerlerniñ diqqatı çalğıtılğan bir daqqada qaçtım ve evge taba
çaptım. Anamnıñ qutuçığında altın küpeleri, ilvanları saqlı edi, men ise tek
babamnıñ saatini aldım. Nikolay padişa zamanından qalma saat, çoqtan çalışmay
edi. Amma menim içün o dünyada eñ qıymetli şey edi. Men onı babamdan hatıra,
dep daima yanımda taşıdım, Özbekistanğa barıp, yarım asırdan soñ kene mennen
beraber Vatanğa qayttı.
İşte,
mayıs 18-de arabalarğa yüklep Ay-Petrden aşıp Süren stantsiyası tarafqa alıp
kettiler. Ay-Petrge köterilgenimizde anam maña: “Töpede qar olğan yerlerni
köresiñmi? Anda babañ buz toplay edi. Onıñ lağabı Buzcı İbraim edi. Siz de
Buzcı İbraimniñ balalarısıñız”, dedi. Babam Ay-Petr dağınıñ eñ yüksek
yerlerinde yaz-qış irimegen buzlarnı parçalap, hastahaneler, sanatoriylerni
büznen teminlegen.
Yolda
körgenlerim ep tüşlerime kele. Unutıp olamayım. Qaç defa vagonğa yetişalmayıp,
az qaldım çöl içinde qalacaqtım. Vagon içinde pek yaman bitledim, dayanmaqnıñ
çaresi yoq. Tren toqtap, vagon qapıları açılğanınen tışarı çapıp urbamnen suv
içine kirem ya da üstümden suv tökem. Böyle etip, biraz da olsa tınış alam
bitlerniñ tişlegeninden. Bir kere mennen beraber tışarı bir qartana atılıp
tüşti ve yanaşa yolda turğan vagon altına kirdi. Meger, acetini yapacaq olğan.
Lokomotiv areket etmesinmi! Tren qartananı ekige bölip parçaladı. Bizim tren de
yürip başladı. Kim defn etecek o parçalarnı? Nasıl unutırsıñ bunı?
Böyle
deşetli yolculıqnıñ soñu Özbekistannıñ Namangan vilâyetinde oldı. Bizni
Ahunbabayev kolhozına ketirdiler. Stantsiyada bellerinde pıçaqları asılı özbek
erkekleri qarşılamağa çıqqanlar. Olar
bizden qorqa, biz — olardan. Amma pek tez añlaştıq olarnen, soñra pek
dost-muabbet yaşadıq. Meni atqa
mindirdiler, tarlada pamuq tübüni yımşatamız. İç yapmağan işim, attan qaç
kereler yıqılıp tüştim. Aqşam bir piteniñ yarısını bereler. Aşqa toymaymız, çamurlı suvlarından isal
hastalığına oğradım. Ayaqlarım şişti, yürmek pek zor. Ölecem. Evinde yaşadığımız özbek qartana qoluma bir
vedre tuttırdı da, pirniç ösken tarla içine kiyik otlarnı cıymağa yiberdi. Kelgenimde ögüme biber, yoğurt qatılğan bir
çanaq şorba qoydı: “Aşa, balam, aşa, tüzelirsiñ!”. Aşayım. Böyle
etip, ayaqlarımnıñ şişigi keçti. Qartana meni ölümden qurtardı. Qırımğa qaytqanımdan berli bütün bu
insanlarnıñ ruhlarına Yasin-şerif oquyım.
Yolda
keleyatqanımızda tren toqtağan bir vaqıtta tiyzemni rastketirip, onı yanımızğa aldıq. Özbekistanda tiyzem tek eki ay yaşadı. Öldi.
Onıñ ölüminden soñ anam hastalandı. Men de hastalandım. Anamnen ekimiz bir
töşekte essiz-alsız yatamız. 1944-niñ sentâbr ayında anam keçindi. Men yer-kök
arasındam, pek alsızım. Bir aftadan soñ ayaqqa turdım, amma artıq anam yoq edi.
1944
senesi Reşat ağamdan mektüp aldıq. Oña
yazğan cevabımızda qayda olğanımıznı, nasıl yaşağanımıznı bildirdik. Ağam
Bakuda gospitalde tedaviylengen soñ gospitalde aydavcı olıp qalğan, cenk bitken
soñ Gâncağa köçken ve anda avtomektep açtı. Reşat ağamnıñ qoşma adı bar edi
Reşat-Memet. Bunıñ sebebi – Memet emcemniñ balası olmağan, Reşat ağam doğğanda
babam bu oğlunıñ Reşat adına qardaşınıñ Memet adını da qoşqan ki, belki onıñ da
oğlu olur, dep. Vesiqalarında öyle de yazıla edi İmam İbraim oğlu Reşat-Memet,
dep. Amma Bakuda Reşat Memetov, dep qayd etilgen. İşte, deycegim bizim mektübimizni alğan soñ ağam kelip,
bizni kolhozdan merkezge köçürip qayttı. Men gizliden onıñ peşinden taqıldım,
bildirmeden vagonğa mindim. Ekimiz Gâncağa
bardıq, eki yıl ağamnen yaşadım. Soñ mecbur oldım kene Özbekistanğa qaytmağa.
Mustafa ağamnıñ ailesi de Azerbaycanda yaşay qızı Hayat Dadaşeva ömürini ilimge
bağışladı.
1957
senesi köydeşim, doğma Ayvasıllı Halide ile evlendim. 1990 senesi oktâbr ayında Qırımğa qayttım. 1995 senesi yedi ay doğdığım
köyüm Ayvasılğa qatnadım, eski camini ğayrıdan açtıq. 1978 senesi Asan ağam
keçingen soñ namaz qılıp başladım, dinimizge daa sıqı sarıldım.
Şükürler olsun, Vatanımızğa qavuştım, Aqmescitte yaşayım.
Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz