Kırım Tatarca
1934 senesi Özenbaş köyünde doğdım. Anam Fatime Halilova Özenbaşlı, babam Asan Halilov ise Efendiköylü edi, Babam oca olğan, köyümizge çalışmağa kelgende anamnı körip begengen, evlengenler. Soñ babamnı Fotisala köy mektebiniñ müdiri etip tayinlediler ve biz anda köçtik. 1937 senesi Leylâ qardaşım doğdı.
1941-de babam cenkke ketti, çoq
çarpışmalarda cesürlik köstergen,
yaralanğan, gospitalde yatqan. Biraz özüne kelgende bizge mektüp yazğan, amma mektüp “aileñiz bellisiz yerge
ketken”, degen yazınen qaytıp kelgen. Babam anda bir rus qadınına evlene.
Biz pek çoq yıllar ondan haber alıp
olamadıq. 1966 yılı künlerniñ birinde qomşumız bizge televizorda eşitkenini ayttı. Yani kim de-kim
cenkte ğayıp olğan yaqınlarını bulmağa istese Podolsk şeerindeki arbiy arhivge
yazmalı. Men öyle de yaptım. Sorav mektübini ise bitamnıñ adından yazdım. Pek
tez vaqıtta babamdan telegramma, soñra özü de keldi. Babamnıñ ekinci qarısından bir oğlu olğan,
onı ketirip bizlernen tanıştıracaq oldı. Amma bitam razı olmadı, “men
olarnı tanımayım, menim torunlarım yanımda”, dedi kestirip. Babam öyle de
eki aile arasında yaşadı.
Şunı
söyleyim ki, babamnıñ anası, bitam — Tâgunova Yevdokiya Gerasimovna rus edi. O,
balalıqta öksüz qalğan. Onı tatar
qorantası baqmağa alıp, musulman terbiyesi bergen, oña Ayşe degenler. Bitam
qırımtatar tilini suvtilmaç bilir, diniy urf-adetlerimizni tantiminen küter,
eski halq türkülerimizni pek yahşı yırlar ve sever edi. Köyde pek çoqları onıñ rus olğanını
bilmez, bilseler de inanmaz ediler.
Eceliñ
kelmese, qırq yıl qırgınlıq olsa sağ qala ekensiñ. İşte, biz bitamnen
Efendiköyge kettik, anam ise mayıs 17
künü Özenbaşqa anası-babasından haber almağa kete. Köyni nemseler yaqqan
ediler, tek bir qaç ev qalğan. Anam
aqrabalarınen körüşe, sabağace qonuşalar. Saba ise sürgün etmege
keleler. Anam başlay vay-vaylamağa: “Menim balalarım başqa köyde, olar ne
olacaq?”. Askerler oña, er kesni bir yerge köçüreceklerini ve anda
körüşeceklerini aytalar. Qayda körüşmek!!! Biz bitamnen o, yaşağan azbarda
yerleşip, geceledik. Aqşam üstü askerler keldiler, köy halqı iç bir şeyden
habersiz olarnı sıyladı, bitam olar içün yantıqlar pişirdi. Olardan oğlunı
soradı. Askerler sağlıqlaşıp kettiler,
biz yuqlamağa yattıq. Sabağa yaqın arabaqapılarnı sanki parlaycaqlar, öyle
şiddetli qaqtılar. Bitam atılıp çıqtı, tışarıdan ise aqşamki askerler
tüfeklerini bizge doğrulttılar. Biz köyden-köyge qaçıp yürgenimiz içün
şeylerimiz boğçalarda edi. Amma bitama şeylerini aldırmadılar. Olğanımız kibi
arabalarğa yüklediler ve Bağçasaray demiryol stantsiyasına ketirdiler. Qadınlar
ağlaylar: “Ya bizim qocalarımız, ağa-qardaşlarımız cenkteler! Bizim ne
suçımız bar?”. Olarğa qulaq asqan
yoq. Vagonlarğa toldurdılar. Qardaşım
ekimiz köşede oturamız, bitam qaydadır ketti. Meger o, tek qırımtatarlarnı
sürgün etkenlerini eşitip, askerlerge pasportını köstergen: “Mına,
baqıñız, men rusım. Vagonda torunlarım
otura, oğlum cenkte, kelinim evde degil”. Vagonnıñ qapısını qapatqan
ediler soñ açtılar. Baqsaq aşağıda bitam tura. Qolunda bir şişe süt bar edi.
Yanında turğan askerge, tutıp tur, men torunlarımnı endireyim, degen edi. Bitam
bizni tüşürgence asker sütni alıp ketti. Biz vagondan endik. Bitamnı ve bizni
bir arabağa oturtıp kene Efendiköyge alıp kettiler. Köyge kelsek, maruşkeler
endi bitamnıñ yavluqlarını başlarına bağlap yüreler.
Köyde
evimiz olmağanından başqa bir qırımtatarlarnıñ evinde yerleştik. Zavallılarnıñ er bir şeyi dağılıp yata edi.
Anamnı qıdırıp pek aladıq. Bizni baqmaq içün bitam işke kirdi, qaravullıq
yaptı, aşhanede aşçı olıp çalıştı. Anam
aqrabalarınen Özbekistannıñ Andijan vilâyetine Şahrihan şeerine tüşken.
Bizni çoq araştırğan, soñ aqılına kelip Efendiköy köy reisine bizni sorap
yazğan. Reis o mektüpni bitama ketirip bergeninen, bitam yolğa azırlanıp
başladı. Anam ğarip bizim köyde qalğanımıznı bilgen soñ çabuq-çabuq yollağan
ekinci mektübinde: Kelmeñiz, qalıñız
Qırımda! Bu yerde pek açlıq!”, dep yazğan. Lâkin bir artıq yolda edik.
Bitam pek qorqtı: “Men ölsem, balalar öksüz qalır, analarınen
qavuştırayım”, diye bizni Özbekistanğa alıp ketti. Bitam pek becerikli
qadın edi, yanına aşamağa erzaq, biraz para aldı. Yolda neler-neler çekmedik!
Ekim ayında biz anam sürgün etilgen yerge
barıp çıqtıq. Anamnı zornen tanıdıq, öyle bir dülber, körümli, mot kiyinmege
sevgen qadın yerine qarşımızda quru kemikleri qalğan bir vucut!. Er kes şaştı,
hoşkeldige kelgenler bizge “Qırımdan keldiler!”, dep sarılıp-sarılıp
ağlaştılar. Er kes aç, arıqlağan, hastalanğan. Bitam ketirgen qartopnı qavura,
undan ötmek pişire, musafirlerni toydurmağa istey. Ya ne qadar vaqıtqace
yetecek ki bu? Avalar suvudı.
Yuvunmaqnıñ çaresi yoq. Hammamğa barayıq desek, urbamıznı deñiştirmek
kerek. O da yoq. Taa baargece hammam körmedik.
1945 yılı anamnen bitam bizni açlıqtan qurtarmaq
ve mektepke qatnamamız içün balalar
evine berdiler. Balalar evinde tek qırımtatar ve cenk olğan yerlerden
ketirilgen bir qaç rus balası da bar edi. Oqup başladıq. Bir odada 45 bala
oturamız, epimizge bir kitap. Defter yoq, ocamız eski gazetlerni ketire. Biz
gazetlerniñ boş yerlerine yaza edik. Eki yılmı-üç yılmı yaşadıq balalar evinde.
Anam pek sıq kelip yoqlay edi bizni. Bitam ve anam çalışalar, iş yerinden
ufaçıq bir ev berdiler. Şu evde yaşadıq.
Men mektepni bitirdim, soñ Taşkentke kettim institutqa. Oquvdan soñ evlendim, qızlarım doğdı. Lâkin
aileviy bahtım çoqqa sürmedi, 27 yaşımda tul qaldım. Aqayım qazalanıp elâk
oldı. Bizlerni baqıp östürgen Ayşe bitam menim balalarımnı da östürmege yardım
etti.
Bitam seksen sekiz yaşında 1977 senesi Şahrihanda vefat etti. Ölmezden evel onı musulman qabristanına bütün adetler kütülgeni alda def etilmesini vesiyet etti. 1990 yıllarda biz Vatanğa qayttıq. Bağçasarayda yaşaymız.
Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz.