Elvira Abalı - 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #9

1944 Sürgün Hatıraları
Zera Kırımlı
06 Şubat 2020, 19:44
Zera Kırımlı
06 Şubat 2020, 19:44

Kırım Tatar halkı 75 yıl önce, 18 Mayıs 1944 tarihinde Sovyetler Birliğinin ve dünya tarihinin en kanlı diktatörlerinden Josef Stalin’in emriyle alınan Sovyet hükûmeti kararı neticesinde Vatan Kırım’dan vahşice sürgün edildi. Kırım Haber Ajansı (QHA), ünlü Kırım Tatar gazeteci Zera Bekirova‘nın 2019 yılında Kırım’da Kırım Tatarca ve Kiril alfabesiyle basılan “Sürgünliknin Taqdiri” (Sürgünlüğün Yazgısı) kitabında, hikayelerini tek tek dinlediği sürgünü yaşayan Kırım Tatarlarının hatıralarını Türkçe ve Kırım Tatarca (latin harfleriyle) yayınlıyor.

Dokuzuncusunu yayınladığımız 1944 Kırım Tatar Sürgün hatıralarında, Elvira Abalı, dedesi sayesinde sahip oldukları Türk vatandaşlığını nasıl kullanıp, 18 Mayıs 1944 Kırım Tatar Sürgününde vagonlara bindirilmekten kurtulduklarını ve bu durumun ne kadar kısa sürdüğünü anlatıyor.

Anadolu Türkçesi

Babamın dedesi Seityaya Bahçesaray’da ünlü bezirgân olup, dünyanın farklı ülkelerini gezmiş, defalarca Hacca gitmiş. Her gittiği yerden mutlaka bir şeyler getirirmiş. Bir defasında Seityaya dedem ticaret işleriyle uzaklara gitmiş ve uzun zaman görünmemiş. Döndüğünde aba giyip gelmiş. Öyle kıyafet Bahçesaray’da kimsede yokmuş, bu nedenle dedeme Abalı Seityaya demişler. Lakap sonradan soyadına çevrildi.

Evimiz Bahçesaray’ın Abit Efendi sokağındaydı. Sokağın sonunda Abit Efendi mezarlığı ve Abit Efendi camisi de vardı. Şimdi o yerde çöp kutuları duruyor. Sokağın adını Sovyetler döneminde önce Narimanov, sonra da Sevastopolskaya olarak değiştirmişler.

Sürgünden sonra ilk kez Bahçesaray’a gelip hemen evimize gittim. Bahçemizde büyük dut ağacı yetişiyordu, çitlerin arkasında onu görüp elim ayağım titredi. O an etrafı bir çığlık sarstı. “Bıktırdınız! Defolun buradan, polis çağırırım. Bu benim evim!” diye bağırıyordu evimizin “sahibi” olmuş cadı bir maruşke (Rus kadını). Ben öyle bir azar çektim ona! “Kim defolacak, ben mi? Kapa ağzını! Sen benim evimde yaşıyorsun, benim eşyalarımı kullanıyorsun, babamın diktiği ağaçların meyvelerini yiyorsun, şerefsiz!” şeklindeki sözlerimden sonra maruşke tamamen değişti, yumuşak konuşmaya başladı.

Babam savaştan önce meyve sebze deposunda çalışıyordu. Onu savaşa almadılar, askerlere yiyecek sağlama vazivesi verdiler. Gece gündüz çalıştı, faşistler onu yakalamak için çok çabaladılar. Nihayet, 1944 yılının nisan ayında Kırım’da savaş bitti ama biz buna sevinemedik bile. Babamı emek ordusuna götürdüler. Babam annemle vedalaşırken rica etmiş: “Canım Gülnar, ne kadar zor olsa da çocukların hiçbirini çocuk yuvasına verme! Onlar sana emanet!”. Biz üç çocuk annemle kaldık. Annemin babası aslında Türktü. Savaştan önce dedem pasaportları yapıp bizi Türkiye’ye götürmeye hazırlanmış. Babam da buna razı oldu ve hepimiz Türkiye’ye gidecektik. Ama savaş bu işe mani oldu.

17 Mayıs günü (1944) bize misafirliğe Anife halam geldi, ninemle annem ona “Bu gece kal!” diye evine göndermediler. Bundan birkaç gün evvel ise şehre Sovyet subayları gelip, birkaçı bizim eve yerleştiler. Ninem onlara yemek yapıyor, kıyafetlerini temizliyor. İşte bu 17 Mayıs’ta subayların büyüğü anneme, “Siz yatın, dinlenin. Bir ricam var beni saat 3’te uyandırsanız!” diyor. Hiçbir şey söylemedi hayırsız maraz! Geçe uyku arasında halamın beni uyandırdığını duyuyorum. Ben yine bombalamaya başladıklarını düşündüm. Meğer bizi sürgün ediyorlarmış. Bizim evimizde yaşayan subay anneme sadece Kırım Tatarlarını sürgün ettiklerini bildirdiğinde, annem bizim Türkiye vatandaşı olduğumuzu bildirdi. Subaylar bir yere gidip sonra döndü ve kalabileceğimizi söyledi. Ama sadece annem ve üç çocuğunun. Anife halamla ninem gittiler. Ninem sürgünde iki üç ay içinde ölmüş. Biz onu bir daha hiç görmedik. Annemle biz evimize döndük. Eve döndüğümüzde kapımızdan annemin en yakın arkadaşı elinde bavullarla çıkıyordu. 40 gün sonra bizi Rum, Ermeni ve Bulgarlarla beraber sürgün ettiler. Annem bunu bir gün önce öğrenip bayağı eşya alabildi. O eşyalar canımızı kurtardı. Fergana vadisine getirildik. Kapısız penceresiz evde yaşadık, zor günler geçirdik.

1947 yılında babam döndü. Gelmeden önce babam telegram vermiş. Biz onu alır almaz tren istasyonuna koştuk. Ama tren gitmiş. Biz annemle üzgün dönüyoruz. Oysa babam inmiş ve bizi aramaya gitmiş. Yolda rastladık. Nasıl bir görüşmeydi ya! Birbirimize sarıldık, ağlaştık. Sonra okula başladık. Okul da şöyle: 2 saat ders görüyoruz, kalan zamanda pamuk tarlasında çalışıyoruz. Bize bu işimiz için sert bir dilim pide veriyorlar. Pideyi başımızdaki şala sarıp, arık suyunda ıslatıp yiyoruz. Bundan da lezzetli yemek yoktu dünyada!

1954 senesi Semerkand’a taşındık. Okuldan sonra dört yıl tıp üniversitesine girmeye çalıştım. Bin bir türlü bahane bulup milletimden dolayı almadılar. Lakin ben kararımdan vazgeçmedim, inatla çabalayarak girdim. Üçüncü sınıftayken babam vefat etti. Beşinci sınıfta evlendim, üç kızımız oldu.

1960’lı yıllarda Kırım uğrundaki milli hareket saflarına katıldım, halkımızın dönüşü (Kırım’a) işine kendi hissemi kattım.

Kırım’a döndükten sonra babamla çalışan, onu tanıyan bilen aralarında Rusların da olduğu birçok kişiye rastladım. Herkes babamı sadece güzel sözlerle andı. Hem seviniyorum, hem babamın Vatana dönememesine üzülüyorum.

Bahçesaray’da kendi evimde yaşamak istiyordum ama olmadı. Yeniden ev kurdum, üç kızımı kendim büyüttüm, okuttum, evlendirdim. 

Bütün sürgün hikayelerine buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Qırım Tatarca

Babamnıñ qartbabası Seityaya Bağçasarayda namlı bazirgân olıp, dünyanıñ çeşit ülkelerini kezip çıqqan, defalarca acılıqqa barıp kelgen. Er barğan yerinden mıtlaqa bir şey ketire eken. Bir kere Seityaya qartdedem ticaret işlerinen uzaqqa ketken ve çoq vaqıt körünmegen. Qaytıp kelgende aba kiyip kelgen. Öyle urba Bağçasarayda kimsede yoq eken, şundan sebep qartdedeme Abalı Seityaya degenler. Lağap soñundan soyadına çevrildi.

Evimiz Bağçasarayninñ Abit Efendi soqağında edi. Soqaqnıñ soñunda Abit Efendi mezarlığı, Abit efendi camisi de bar edi. Şimdi o yerde çöplük qutuları tura. Soqaqnıñ adını sovetler devrinde Narimanov, soñra Sevastopolskaya dep deñiştirgenler.

Sürgünlikten soñ ilk kere Bağçasarayğa kelip, aman evimizge bardım. Azbarımızda balaban dut teregi öse edi, qora artından onı körip elim-ayaqlarım titredi. Şu daqqada ortalıqnı bir qıçıruv sarsıttı: «Bıqtırdıñız! Def oluñız buradan, polis çağırırım. Bu menim evim!» dep bağırıqlay evimizniñ «saibi» olmış cadı maruşke. Men öyle bir zaparta çektim oña! «Kim def olacaq, menmi? Qapat ağızıñnı! Sen menim evimde yaşaysıñ, menim şeylerimni qullanasıñ, babam oturt­qan tereklerniñ meyvalarını aşaysıñ, şerefsiz!» degen sözlerimden soñ maruşke tamam deñişti, mulâyim-miskin lafetip başladı.

Babam cenkten evel şeerdeki meyva-sebze bazasında çalıştı. Onı cenkke almadılar, askerlerni aşaytnen teminlev vazifesini berdi­ler. Gece-kündüz çalıştı, faşistler çoq tırıştılar onı yaqalamaq içün. Niayet, 1944 senesiniñ aprel ayında Qırımda cenk bitti, amma biz buña quvanıp yetiştirmedik. Babamnı emek ordusına alıp kettiler. Babam anamnen sağlıqlaşqanda rica etken: «Canım, Gülnar, ne qadar zor olmasın balalarnıñ iç birini balalar evine berme! Olar saña emanet!». Biz üç bala anamnen qaldıq. Anamnıñ babası asılında türk edi. Cenkten evel qartbabam pasportlarnı yapıp, bizni Türkiyege alıp ketmege azırlanğan. Babam da buña qail oldı ve epimiz Türkiyege ketecektik. Amma cenk ayaq çaldı bu işke.

Mayıs 17 künü bizge musafirlikke Anife alam keldi, bitamnen anam onı: «Qal bu gece!», dep qaytarmadılar evine. Bundan bir qaç kün evel ise şeerge sovet subayları kelip, bir qaçı bizim evde yerleştiler. Bitam olarğa aş pişire, urbalarını baqa. İşte, şu mayıs 17-de subaylarnıñ büyügi anama, «Siz yatıñız, raatlanıñız. Bir ricam bar, meni gece saat 3-te uyantsañız!», dey. Bir şey aytmadı hayırsız maraz! Gece yuqu arasında eşitem, alam meni uyandıra. Men belledim kene bombalap başladılar. Meger bizni sürgün ete ekenler. Bizim evimizde yaşağan subay anama tek qırımtatarlarını çıqarğanlarını bildirgende, anam oña bizim Türkiye vatandaşı olğanımıznı bildirdi. Subay qaydadır ketip, soñ qaytıp keldi ve qalabilecegimizni ayttı. Amma, tek anam ve üç balasıni. Anife alamnen bitam kettiler. Bitam sürgünlikte eki ay içinde ölgen. Biz onı bir daa körmedik. Anamnen biz qayttıq evimizge. Evge keleyatqanda qapımızdan anamnıñ eñ yaqın dostu qolunda boğçalarnen çıqayata. 40 künden soñ bizni rum, ermeni ve bulğarlar ile beraber sürgün ettiler. Anam bunı künevelden bilip, bayağı şey alıp oldı. Şu şeyler canımıznı qurtardı. Ferğana vadiysine tüştik. Qapısız-penceresiz evde yaşadıq, zor künlerni keçirdik.

1947 senesi babam qaytıp keldi. Kelmezden evel babam telegr­amma bergen. Biz onı alğanımıznen vokzalğa çaptıq. Amma tren endi keçip ketken. Biz anamnen muğayıp qaytamız. Oysa babam ingen ve bizni qıdırıp ketken. Yolda rastketirdik. Nasıl bir körüşüv edi ya! Sarılıştıq, ağlaştıq. Soñ mektepke qatnap başladıq. Oquvımız da böyle: 2 saat ders keçemiz, qalğan vaqıt pamuq tarlasında çalışamız. Bizge bu işimiz içün qattıdan-qattı bir kesek pite bereler. Piteni başımızdaki şalımızğa sarıp, arıq suvunda cibitip aşaymız. Bundan da lezetli aş yoq edi dünyada!

1954 senesi Samarqandğa köçtik. Mektepten soñ dört yıl tibbiyat universitetine oqumağa kirmege tırıştım. Biñ bir türlü manaçıq tapıp milletim sebebinden almadılar. Lâkin men qararımdan vazgeçmedim, inatlıqnen areket ete-ete kirdim. Üçünci kursta oquğanımda babam vefat etti. Beşinci kursta qocağa çıqtım, üç qızımız oldı.

1960-ncı yıllarda Qırım oğrundaki milliy areket saflarına qoşuldım, halqımıznı qaytaruv işine  ozimnin issemni qoştım.

Qırımğa qaytqan soñ babamnıñ qolastında çalışqan, onı tanığan-bilgen bir çoq adamlarnı, şu cümleden ruslarnı da, rastketirdim. Er kes babamnı tek eyi sözlernen añdılar. Em quvanam, em babam Vatanga qaytıp kelmegenine yanam.

Bağçasarayda öz evimde yaşamağa ister edim, amma olmadı. Yañıdan ev qurdım, üç qızımnı özüm büyüttim, oquttım ve evlendirdim.

Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz

Cevair Asan Kızı – 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #8
Abdurrahman Asanov (Maştah) – 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #7
Edaye Seyit-İslâm Kızı – 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #6
Ferat Ametov – 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #5
Sabriye Bilalova – 1944 Kırım Tatar sürgün hatıraları #4
Fatma Suleyman efendi Kızı – 1944 Kırım Tatar sürgün hatıraları #3
Sayde Eyup Kızı – 1944 Kırım Tatar sürgün hatıraları #2
Zera Teyfuk kızı Gdanova – 1944 Kırım Tatar sürgün hatıraları #1