Azerbaycan'ın bağımsızlık ateşini yakan Mehmet Emin Resulzade 138 yaşında!

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin (1918-1920) kurucu şura başkanı (bugünkü Cumhurbaşkanlığı makamı) olup mücadelesi ve yazdıklarıyla tarihe geçen Mehmet Emin Resulzade, doğumunun 138’inci yıl dönümünde anılıyor.

Genç yaşında itibaren siyasetle ilgilenen, Çarlık rejimi ve Sovyetler Birliği döneminde çeşitli baskılarla karşılaştığı halde boyun eğmeyen Resulzade, Türklük yolundaki çalışmaları ve “Bir kere yükselen bayrak bir daha inmez” sözüyle her zaman hatırlanıyor.

Azerbaycan Türklerinin bağımsızlık ateşini yakan Mehmet Emin Resulzade 31 Ocak 1884’te Bakü’de doğdu. Babası Hacı Molla Ali-ekber, annesi Ziynet hanımdır. Resulzade Bakü Teknik Okulunda okuduğu yıllarda, gazetecilik hayatına başladı. Meslekî çalışmalarını Bakü, Tahran ve İstanbul’da yürüttü. İlk yazısı Tiflis’de, Mehmet Ağa Şahtahtlı’nın Şark-ı Rus adlı gazetesinde yayınlandı.

Daha sonra Hayat gazetesi, Fiyuzat dergisi, İrşat, Terekki adlı gazetelerde yazılarını yayınlarken, aynı yıllarda Tekâmül, Yoldaş ve yine 1905 yılında haftalık olarak Tahran’da yayınlanan ilk demokrat gazete olan Yeni İran’da, 1915-1917 yıllarında İstanbul’da yayınlanan Yeni Kafkasya, 1923-1928 Azeri-Türk, Odlu Yurt, 1928 ve 1939 yıllarında Berlin’de yayınlanan Kurtuluş adlı millî Azerbaycan hareketini ikinci defa yönlendiren yayınlarda kalemiyle mücadele verdi.

Daha önce Resulzade’nin Bakü’nün 15 Eylül 1918’de Bolşevik ve Ermeni işgalinden kurtarılmasının ardından, 10 Kasım tarihinde Nuri (Killigil) Paşa onuruna verilen yemekte yaptığı konuşma ile 1923’te İstanbul’da basılan Azerbaycan Cumhuriyeti (Keyfiyyeti-Teşekkülü ve Şimdiki Durum) adlı kitabında Nuri Paşa’nın hamlesinin yarattığı sevinci kaleme aldığı bölüm, Bakü’nün kurtuluşunun 100. yıl dönümüne ithafen  QHA’da günümüz Türkçesine aktarılarak yayınlanmıştı.

Resulzade’nin en büyük emeli Azerbaycan’ın bağımsızlığa kavuşması idi. 1903’ten itibaren Azerbaycan’da Şefa, Necat, Edeb Yurdu, Cemiyet-i Harbiye gibi millî cemiyetlerde çalışan Resulzade 1905’te Azerbaycan gençlik hareketlerinde öne çıkmaya başladı. Bakü’de, Rus elçiliğinin baskısıyla ülke dışına çıkarılarak İstanbul’a gönderildi. İstanbul’da Türk Ocakları’nın kuruluş çalışmalarına katıldı. Türk Yurdu dergisinde yazılar yazdı.

1913’te Rusya’da ilân edilen genel af üzerine Bakü’ye dönerek yayın hayatına devam etti. Siyasî çalışmalarıyla da ön plana çıkan Resulzade 1917’de millî Azerbaycan hareketinin öncüsü Musavat Halk Partisi’nin ilk kurultayında oy birliğiyle genel başkanlığa seçildi. Rusya’da, Komünist Bolşevik İhtilali olmuş, Lenin başa geçmişti. Azerbaycan Türkleri Musavat Halk Partisi liderliğinde Azerbaycan Cumhuriyetinin kurulması yolunda ısrarla yürümeye başladılar. Azerbaycan’da, 28 Mayıs 1918’te bağımsızlık ilân eden Millî Şura’nın başında Mehmet Emin Resulzade vardı. Milli Şurayı teşkil eden partiler tarafından kurulan Koalisyon Blokuna da başkanlık eden o olmuştu.

Genç Azerbaycan Cumhuriyeti 21 aylık bağımsızlığında Batılı büyük devletler tarafından da tanındı. Mehmet Emin Resulzade’nin başlattığı bağımsızlık mücadelesi sonunda millî ordunun kurulmasının temeli atıldı. Anayasası hazırlandı ve devletin resmi dili Türkçe olarak kabul edildi. Azerbaycan’ın bağımsızlığını temsil eden üç renkli millî bayrağın kabulü ve onun remzi olan Çağdaşlaşmak, Türkleşmek ve İslâmlaşmak yolunda ilerlerken, 21 Nisan 1921’de Bakü, Sovyet ordusunun işgaline uğradı ve bağımsızlık son buldu. Resulzade, Stalin tarafından alınarak Moskova’ya götürüldü. 1922’de Finlandiya’ya sığındı.

Daha sonra İstanbul’a gelen Resulzade, mücadelesinden bir adım geri durmadı. Azerbaycan’ın tekrar bağımsızlığa kavuştuğunu göremeden Ankara’da 6 Mart 1955’te hayata gözlerini yumdu. Resulzade vefatının ardından Cebeci Asri Mezarlığı’nda defnedildi.